Atlas ptaków

Pluszcz

    Cinclus cinclus

Pluszcz to jedyny z naszych ptaków śpiewających, który do perfekcji opanował sztukę nurkowania. Bez niego górskie strumienie straciłyby dużo ze swojego uroku.

Autorka: Marzena Trynkus

Jak wygląda Pluszcz?

Jak rozpoznać Pluszcza?

Pluszcz jest zbliżony rozmiarami do szpaka. Odznacza się krępą sylwetką, krótką szyją i mocnymi nogami. Szczególną uwagę zwraca charakterystyczny, zadarty ogon. Samiec i samica różnią się wielkością – osobniki męskie są wyraźnie większe, za to obie płcie ubrane są w podobną szatę. Głowę i kark mają ciemnoczekoladowe, grzbiet i skrzydła – prawie czarne. Już z daleka w oczy rzucają się śnieżnobiałe pierś i gardło.

Młode nie mają tej białej plamy, a ich pióra tworzą szary, łuskowaty wzór. Tłuszcz wydzielany przez gruczoł kuprowy – i rozprowadzany następnie po całym ciele – sprawia, że upierzenie Pluszcza jest nieprzemakalne. Dzięki temu często można zaobserwować, jak ptaki te nurkują w górskich strumieniach lub przesiadują na wystających nad powierzchnię wody kamieniach. Po dnie potoków potrafią biegać nawet pod prąd. Chwytają się pazurkami kamieni i pomagają sobie skrzydłami, które pełnią funkcję płetw.

Bardzo ciekawym przystosowaniem do nurkowania są przezroczyste powieki zwane migotką. Ptak opuszcza je pod wodą, jakby zakładał „okulary pływackie”. Ponadto, podobnie jak delfiny, specjalnymi płatkami skórnymi może zamykać nozdrza, aby woda nie dostała się do płuc.

mały rozmiar
sylwetka ptaka podobna do Wróbel
sylwetka ptaka w locie podobna do Wróbel
krótki dziób
biały kolor

Jak rozpoznać Pluszcza po głosie?

Śpiew Pluszcza można usłyszeć o każdej porze roku, nawet zimą. Śpiewają zarówno samce, jak i samice.

Ich piosenka to przytłumiona seria zgrzytliwych dźwięków, naprzemiennie raz wyższych, raz niższych. Niektóre z nich powtarzane są wielokrotnie. Często dźwięk jest stłumiony przez szum strumienia.

Gdzie i kiedy można zobaczyć Pluszcza?

Pluszcza najłatwiej spotkać nad czystymi i wartkimi potokami górskimi o kamienistym podłożu. Nie jest to jednak ptak wyłącznie górski i występuje także na obszarach nizinnych, jeśli tylko znajduje tam odpowiednio rwące i kamieniste rzeki lub potoki. Zwykle wybiera miejsca, w których są naturalne lub budowlane spiętrzenia, załomy, nisze, półki skalne, kamieniska czy zwisające korzenie i wykroty przybrzeżnych drzew.

Zimy spędza tam, gdzie nurt nie zamarza. Zamieszkuje prawie całą Europę, Bliski Wschód i północno-zachodnią Afrykę. W Azji zasiedla odizolowane areały, co doprowadziło do powstania wielu podgatunków.

Jest ptakiem osiadłym, choć wyjątkowo mroźne zimy zmuszają czasem Pluszcza do migracji. W Polsce spotkamy go w górach, na Pogórzu Przemyskim, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i Pomorzu środkowym. Jednym z jego ulubionych miejsc jest tatrzańska Dolina Kościeliska.

Miejsce występowania lub obserwacji

Poznaj Pluszcza bliżej

Jak wygląda Raniuszek?
Jak wygląda Dzwoniec?

Głównym składnikiem diety Pluszcza są drobne bezkręgowce. Jego ofiarami padają owady, ich larwy, skorupiaki, ale także małe kręgowce, najczęściej ryby. W poszukiwaniu pokarmu ptak zanurza się pod wodę i biega po dnie, często odwracając dziobem drobne kamyki.

Do lęgów przystępuje zwykle pod koniec kwietnia. Samce zajmują wówczas duże terytoria i zaciekle bronią ich przed intruzami. Kiedy tylko pogoda na to pozwala, zaczynają śpiewać i tokować. Zaloty polegają na zadzieraniu wysoko głowy, aby jak najlepiej zaprezentować białą plamę na piersi. Puszą pióra i wolno przechylają głowę na boki. Samiec opuszcza skrzydła i rozkłada ogon w kształt wachlarza, kłaniając się przy tym samicy. Gdy zdobędzie jej przychylność, wspólnie przystępują do budowania gniazda – w kształcie kuli z otworem wlotowym umieszczonym z boku. Grube, solidne ściany wykonane są z roślin wodnych, rozmoczonych mchów i liści. W dobrze ukrytym lokum – pod mostem, na skarpie, w szczelinie lub nawet za wodospadem – samica składa 3–6 jaj, które wysiaduje przez około dwa tygodnie. Samiec w tym czasie ją dokarmia.

Pisklęta wykluwają się nieporadne i pozostają w gnieździe przez 20–24 dni, ale nawet po jego opuszczeniu jeszcze przez dwa tygodnie są pod troskliwą opieką rodziców. Po tym czasie para najczęściej przystępuje do drugiego lęgu, ale pozwala młodym na pozostanie w ich rewirze jeszcze przez jakiś czas. Pluszcze jedno gniazdo wykorzystują wielokrotnie.

Galeria

Z kim łatwo pomylić Pluszcza?

Pluszcz jest charakterystycznym ptakiem, żyjącym w szczególnych siedliskach, przez co nie sposób go pomylić z żadnym innym gatunkiem.

Pluszcz w liczbach

Masa ciała50-70 g
Rozpiętość skrzydeł26-30 cm
Długość ciała18 cm
Liczebność (w Polsce)900 par
Statusnieliczny ptak lęgowy

Jak pomóc Pluszczowi?

Poważnym zagrożeniem dla Pluszcza są surowe zimy, gdyż to wtedy jego liczebność ulega znacznej redukcji. Kiedy akweny zamarzają, ptaki mają utrudniony dostęp do pokarmu, co przypłacają życiem.

Największym problemem są jednak regulacje i betonowanie potoków oraz zanieczyszczenia dostające się do wód, z którymi te ptaki są ściśle związane. Przede wszystkim więc powinniśmy otoczyć ochroną górskie potoki oraz zaniechać ich regulacji.

Bibliografia

Svensson L., Ptaki. Przewodnik Collinsa, tłum. Graszka-Petrykowski D., Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2013, s. 272.

Kruszewicz A., Ptaki Polski, t. 2, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2018, s. 43–46.

Dzięki Tobie te miejsca zmieniają się w raj dla ptaków!

Lajkujesz z kanapy, czy działasz w terenie? Działaj z nami w taki sposób, jaki najbardziej Ci odpowiada.

  • 23 000 dolarów rocznie! Co najmniej tyle warte są różnorodne usługi jakie dostarczają nam zdrowe bagna w przeliczeniu na jeden tylko hektar! Tereny mokradłowe (bagna, podmokłe łąki) są jednym z najszybciej zanikających typów siedlisk przyrodniczych w skali nie tylko Polski, czy Europy, ale całego świata! Znikające ptaki wodno-błotne są niestety smutnym dowodem tych zmian. Tylko w ciągu ostatnich 30-40 lat populacja Czajki Vanellus vanellus skurczyła się o 55% , Krwawodzioba Tringa totanus o 54%, Kszyka Gallinago gallinago o 48%, Potrzosa Emberiza schoeniclus o 38%, Strumieniówki Locustella fluviatilis o 74%, Świerszczaka Locustella naevia o 73%, a Pliszki żółtej Motacilla flava o 76%. Pomóż nam tworzyć kolejne ostoje dla ptaków!
Zobacz inne formy wsparcia
  • Bagna są dobre!
  • Symbolem naszego rezerwatu jest Sasanka. Sasankowe murawy to dobrze zachowane murawy ciepłolubne na malowniczych, zboczach byłego wyrobiska piasku.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak chroni przyrodę stowarzyszenie Jestem na pTAK!
  • Symbolem naszej ptasiej ostoi jest Żuraw. Gatunek może niezbyt oryginalny, ale to właśnie parę tych ptaków mieliśmy okazję zobaczyć, gdy ostatnio odwiedziliśmy to miejsce.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak stowarzyszenie Jestem na pTAK! chroni przyrodę?
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie

Pomóż nam! Twoje wsparcie pozwala chronić Przyrodę!

Wpłać
na ptaki

Darowizna online

Zobacz pozostałe
formy wsparcia

Zobacz