Atlas ptaków

Płaskonos

    Spatula clypeata

Charakterystyczny dziób Płaskonosa jest nie tylko jego ozdobą i znakiem rozpoznawczym, ale także doskonałym narzędziem do odcedzania zawiesiny pokarmu, który unosi się na wodzie. Żerujące w parach lub małych grupach ptaki kręcąc się w koło burzą tafle wody, a powstały wir wyciąga pożywienie na powierzchnię.

Autorka: Joanna Rost

Jak wygląda Płaskonos?

Jak rozpoznać Płaskonosa?

Średniej wielkości kaczka pływająca (w odróżnieniu do nurkujących), trochę mniejsza od Krzyżówki, z wielkim, płaskim, łyżkowatym dziobem. Silny sezonowy dymorfizm płciowy: samiec w szacie godowej nie do pomylenia z żadnym innym kaczorem. Wyróżnia się żółtymi oczami, które kontrastują z butelkowozieloną głową i szyją oraz czarnym dziobem. Pierś i barkówki są białe, a brzuch i boki rudokasztanowe. Pokrywy skrzydłowe mają kolor szaroniebieski, a zielone lusterka w przedniej części są biało obrzeżone. Nogi Płaskonosa są intensywnie pomarańczowe. W upierzeniu samicy dominują różne odcienie brązów, które układają się w łuskowaty wzór – na piersi i brzuchu jaśniejszy, na grzbiecie ciemniejszy. W locie całość kontrastuje z białymi od spodu skrzydłami. Lusterka u samiczki są bardziej matowe, zielonoszare, pozbawione białej krawędzi, a pokrywy skrzydłowe w kolorze jasnoszarym. Przez brązowe oczy przebiega ciemna smuga. Dziób z wierzchu szarawy, u nasady pomarańczowy. Samiec w szacie spoczynkowej podobny jest do samiczki. Odróżnia się białawym półksiężycem widocznym między żółtym okiem, a dziobem, bardziej rdzawymi bokami i brzuchem oraz pokrywami skrzydłowymi, które pozostają błękitne. Młode od matki odróżnimy tylko po ciemniejszym karku i ciemieniu oraz jaśniejszym brzuchu. Typowo dla kaczek, Płaskonosy szybko latają.

średni rozmiar
sylwetka ptaka podobna do Kaczka
sylwetka ptaka w locie podobna do Kaczka
kaczy dziób
biały kolor

Jak rozpoznać Płaskonosa po głosie?

Płaskonosy odzywają się raczej rzadko, a odgłosy, które usłyszymy najczęściej wydaje spłoszony samiec. Przeważnie są to dwusylabowe, a czasami jednosylabowe stukania tuk-tuk…tuk. Samica odzywa się podobnie, ale bardziej gardłowym, zduszonym kerr-csz. Krótkie kwakanie, które opada w sile i tonacji brzmi jak ochrypła samiczka Cyraneczki.

Gdzie i kiedy można zobaczyć Płaskonosa?

Płaskonos zamieszkuje płytkie jeziora z gęstymi, podwodnymi łąkami oraz rozlewiska i doliny dużych rzek. Gniazduje także na łąkach, torfowiskach, starorzeczach i stawach rybnych. Dużo czasu spędza na wodzie lub w gęstej roślinności przybrzeżnej. W Polsce gatunek ten jest spotykamy na terenach nizinnych i gniazduje już bardzo nielicznie. Najczęściej widywany nad Wartą, Biebrzą, Narwią oraz na niektórych jeziorach mazurskich. Przylatuje do nas w marcu, a odlatuje na początku grudnia, na zachodzie kraju czasami zimuje.

Miejsce występowania lub obserwacji

Poznaj Płaskonosa bliżej

Jak wygląda Płaskonos?
Czym żywi się Czapla Siwa??

Płaskonos należy do ptaków wędrownych i jest ściśle związany z wodą, od której poza okresem gniazdowym nigdy zbytnio się nie oddala. Żywi się głównie planktonem, małymi bezkręgowcami wodnymi oraz nasionami roślin. Pokarm wydobywa z płycizn lub zbiera z powierzchni wody. Szukając pożywienia Płaskonos często pływa po okręgu zanurzając lub tylko dotykając dziobem lustro wody. Potrafi także nurkować (choć normalnie robi to rzadko) lub stawać słupkiem – ta charakterystyczna dla kaczek pływających i łabędzi pozycja, gdy głowa i szyja są zanurzone w wodzie, a kuper wraz z nogami wystają nad powierzchnią, nazywa się spławikowaniem. Płaskonosy swoje gniazda zakładają w niewielkim dołku w ziemi, przeważnie na łąkach lub wśród trwa w pobliżu wody, choć  bywa, że i w znacznym oddaleniu od niej. Niezależnie od położenia jest ono bardzo dobrze ukryte wśród gęstej roślinności. Budową gniazda zajmuje się wyłącznie samica. Układa je z traw i liści, i wyściela własnym puchem. Składa 6-13 jaj i wysiaduje je przez około 22-23 dni. Czasami samiec towarzyszy partnerce i przebywa w pobliżu gniazda, ale zwykle tylko w początkowym etapie wysiadywania. Lęgi Płaskonosów trwają od kwietnia do lipca, poszczególne kaczki gniazdują oddzielnie i wyprowadzają jeden lęg w sezoie. Pisklęta są typowymi zagniazdownikami, więc opuszczają gniazdo tuż po wykluciu. Opiekę nad dziećmi sprawuje tylko matka. Młode kaczki uzyskują zdolność lotu i tym samym stają się samodzielne po upływie 40-45 dni od momentu wyklucia. Rodziny Płaskonosów prowadzą skryty tryb życia.

Galeria

Z kim łatwo pomylić Płaskonosa?

Płaskonosa z pośród wszystkich kaczek wyróżnia jego dziób. Kaczora w szacie godowej nie sposób pomylić z żadnym innym gatunkiem. Kaczka podobna jest do kaczki Krzyżówki, ale jej dziób pozwala rozwiać wszelkie wątpliwości. (na zdjęciu: Kaczka Krzyżówka)

Sylwetka Czapli Purpurowej w locie

Płaskonos w liczbach

Masa ciała0,5-1 kg
Rozpiętość skrzydeł70-84 cm
Długość ciała44-52 cm
Liczebność (w Polsce)W latach 2013-2018 liczebność Płaskonosa szacowano na 400 – 1000* par.
Statusbardzo nieliczny gatunek lęgowy i przelotny.

Jak pomóc Płaskonosowi ?

W Polsce Płaskonos objęty jest ochroną ścisłą, mimo to wciąż postępuje spadek liczebności tego gatunku. Najlepszą formą pomocy dla Płaskonosa jest ochrona i odtwarzanie jego siedlisk – płytkich zbiorników wodnych i rozlewisk, nadrzecznych łąk i torfowisk, a także odpowiednie dostosowanie terminów koszenia w miejscach gniazdowania, kontrola psów i kotów, zaprzestanie melioracji, zatruwania i zaśmiecania mokradeł, rzek i innych zbiorników wodnych oraz zaprzestanie polowań na kaczki.

Płaskonos nie jest obecnie gatunkiem łownym, jednak, podobnie jak inne gatunki chronione, nierzadko zostaje przypadkową ofiarą polowań oraz narażony jest na silny stres łowiecki. Więcej na stronie Kampanii Niech Żyją! 

Bibliografia

Hudec K. Przewodnik Ptaki. Tłum. Dudziński W. Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1996.

Kruszewicz A.G. Ptaki w Polsce. Ptaki lęgowe i przelotne, goście zimowi. Spotkania z przyrodą. Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 2008.

Opracowanie zbiorowe Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski Atlas. Wydawnictwo: Fenix, 2015.

Sokołowski J. Ptaki Polski Atlas Wydawnictwo: WSiP, 1988.

Svensson L. Ptaki. Przewodnik Collinsa. Tłum. Graszka-Petrykowski D. Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 2013.

*Źródło: MPM

Chodkiewicz T., Kuczyński L., Sikora A., Chylarecki P., Neubauer G., Ławicki Ł., Stawarczyk T. 2015. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. Ornis Polonica 56: 149–189

Kasprzykowski Z., Dmoch A., Goławski A., Kozik R., Mitrus C. 2017. Zmiany liczebności wybranych lęgowych gatunków wod­no-błotnych w Dolinie Dolnej Narwi i Dolinie Dolnego Bugu. Ornis Polonica 58: 1–11

Krajewski Ł. 2018. Ocena liczebności cyranki Spatula querquedula i płaskonosa S. clypeata w Ostoi Biebrzańskiej w roku 2018. Ornis Polonica 59: 250–263

Winiecki A., Mileczarek S. 2018. Awifauna lęgowa OSO Dolina Środkowej Warty – stan współczesny i zmiany w latach 1975–2015. Ornis Polonica 59: 17–55

Dzięki Tobie te miejsca zmieniają się w raj dla ptaków!

Lajkujesz z kanapy, czy działasz w terenie? Działaj z nami w taki sposób, jaki najbardziej Ci odpowiada.

  • 23 000 dolarów rocznie! Co najmniej tyle warte są różnorodne usługi jakie dostarczają nam zdrowe bagna w przeliczeniu na jeden tylko hektar! Tereny mokradłowe (bagna, podmokłe łąki) są jednym z najszybciej zanikających typów siedlisk przyrodniczych w skali nie tylko Polski, czy Europy, ale całego świata! Znikające ptaki wodno-błotne są niestety smutnym dowodem tych zmian. Tylko w ciągu ostatnich 30-40 lat populacja Czajki Vanellus vanellus skurczyła się o 55% , Krwawodzioba Tringa totanus o 54%, Kszyka Gallinago gallinago o 48%, Potrzosa Emberiza schoeniclus o 38%, Strumieniówki Locustella fluviatilis o 74%, Świerszczaka Locustella naevia o 73%, a Pliszki żółtej Motacilla flava o 76%. Pomóż nam tworzyć kolejne ostoje dla ptaków!
Zobacz inne formy wsparcia
  • Bagna są dobre!
  • Symbolem naszego rezerwatu jest Sasanka. Sasankowe murawy to dobrze zachowane murawy ciepłolubne na malowniczych, zboczach byłego wyrobiska piasku.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak chroni przyrodę stowarzyszenie Jestem na pTAK!
  • Symbolem naszej ptasiej ostoi jest Żuraw. Gatunek może niezbyt oryginalny, ale to właśnie parę tych ptaków mieliśmy okazję zobaczyć, gdy ostatnio odwiedziliśmy to miejsce.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak stowarzyszenie Jestem na pTAK! chroni przyrodę?
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie

Pomóż nam! Twoje wsparcie pozwala chronić Przyrodę!

Wpłać
na ptaki

Darowizna online

Zobacz pozostałe
formy wsparcia

Zobacz