Atlas ptaków

Czajka

    Vanellus vanellus

Czajki są bardzo sprytne – mają świetne sposoby na zmylenie drapieżnika. Potrafią też wykonywać podniebne akrobacje, w których niewiele ptaków może im dorównać.

 

Autorka: Justyna Jakubczyk

Jak rozpoznać Czajkę?

Czajki są wielkości gołębi, ale mają znacznie dłuższe, czerwone nogi. Wierzch ciała ma kolor czarny z zielonym połyskiem, skrzydła są czarne z połyskiem purpurowym, a pierś, brzuch oraz boki głowy – białe. Długie pióra na czarnej z wierzchu głowie tworzą charakterystyczny sterczący do góry czubek, nieco dłuższy u samca (8–10 cm) niż u samicy (5–7 cm). Pokrywy podogonowe są rdzawe, ogon biały, zaokrąglony, z czarną plamą na końcu.

U samczyków w szacie godowej przód głowy i szyja są czarne, wyraźnie odcinające się od okalającej je bieli. W szacie spoczynkowej kontrasty się zacierają, a czarne pióra przetykane są białymi, co jest stałą cechą samiczek. Poza tym brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. (Inaczej niż np. u Bażanta, gdzie upierzenie koguta jest znacznie bardziej kolorowe i przyciągające uwagę). W upierzeniu zimowym u obu płci pojawiają się rudawe pióra z tyłu głowy oraz wokół dzioba, a te na plecach tworzą wyraźny łuskowany wzór. Pokryte puchem pisklęta mają barwy maskujące – są szarobrązowe, czarno nakrapiane, z białym kołnierzykiem na karku obrzeżonym na czarno od góry. Młode ptaki odróżniają się od dorosłych bardziej brązową tonacją gęsto łuskowanych piór na grzbiecie, płowobrązowym karkiem i tyłem głowy oraz krótkim czubkiem.

W locie sylwetka czajek jest bardzo charakterystyczna – ich zaokrąglone na końcach skrzydła przyjmują kształt litery M.

średni rozmiar
sylwetka ptaka podobna do Brodziec
sylwetka ptaka w locie podobna do Brodziec
krótki dziób
biały kolor

Gdzie i kiedy można zobaczyć Czajkę?

Czajki wybierają tereny otwarte, pozbawione krzewów i zadrzewień – wilgotne i podmokle łąki oraz pastwiska w dolinach dużych rzek, coraz częściej wilgotne pola uprawne ze zbożem jarym, osuszone stawy rybne i zbiorniki retencyjne, czasami wrzosowiska i ugory oraz opuszczone żwirownie.

Na zimę czajki odlatują. Wracają do nas jako jedne z pierwszych i uznawane są za zwiastuny wiosny. Legowiska również opuszczają najwcześniej – niekiedy już w maju, gdy tylko młode ptaki zaczną latać. Przemieszczają się z miejsca na miejsce, zatrzymując się na dłużej tam, gdzie znajdą dla siebie dobre warunki. Latem i jesienią często spotykamy u nas osobniki ze wschodu, podczas gdy ptaki, które wyprowadziły lęgi w Polsce, migrują w kierunku zimowisk w zachodniej i południowej Europie.

Miejsce występowania lub obserwacji

Poznaj bliżej Czajkę

Błotniak Stawowy, fot. C.Korkosz

Czajki mogą być aktywne i żerować całą dobę, a samce nocą nawet tokują. To ptaki, które najlepiej czują się w mniejszych lub większych stadach. Są bardzo ruchliwe, dlatego unikają wysokich traw, gdyż te przeszkadzają w bieganiu po ziemi. Kiedy na lęgowisku z daleka zobaczą drapieżnika, udają panikę i robią dużo hałasu albo symulują ataki z powietrza i w ten sposób odciągają go od gniazda lub młodych. Gdy natomiast drapieżnik zbliży się do gniazda, zachowują spokój, nieruchomieją lub udając ranne, próbują wyprowadzić go w pole.

W okresie godowym samiec wykonuje widowiskowe loty – bije gwałtownie skrzydłami, wzbija się i opadając, kręci beczki i robi pętle. Wydaje przy tym przenikliwy krzyk, a i same skrzydła potrafią narobić sporo hałasu. Toki kończą się na ziemi, gdzie partnerzy biegają, kiwają się, kłaniają się sobie i rozpościerają ogony.

Gdzie czajki budują gniazdo?

Samiec wykopuje w ziemi kilka płytkich dołków, a samica wybiera na gniazdo ten, który jej najbardziej odpowiada. W gnieździe położonym w suchym miejscu zazwyczaj znajduje się zaledwie kilka źdźbeł trawy, z kolei w miejscach wilgotnych ptaki budują z suchych traw wysokie kopczyki, na których szczycie wygniatają nieckę lęgową.

Czajki w ciągu roku wyprowadzają jeden lęg, przy czym mogą powtarzać wcześnie utracone lęgi. Samica składa 4 jaja (rzadziej 2 lub 3), świetnie zakamuflowane, oliwkowe w ciemniejsze brązowe plamy. Wysiadywanie trwa 26–28 dni. Czajki należą do tzw. zagniazdowników właściwych – kilka godzin po wykluciu młode opuszczają gniazdo pod okiem bardzo troskliwych rodziców. Uzyskują lotność po 35–40 dniach. Dojrzewają w pierwszym roku życia. Samce mogą być monogamistami lub żyć w poligamii i mieć do 4 partnerek.

Łacińskie słowo vanellus to zdrobnienie od vannus, czyli „wiejadło”. Był to przyrząd do oddzielenia wymłóconego ziarna zbóż od plew. Mógł mieć formę kosza, którym machał rolnik, podrzucając jego zawartość do góry. Prawdopodobnie nazwa wskazuje więc na podobieństwo zamaszystych ruchów pracującego rolnika do powietrznych akrobacji samców czajek. Według Jerzego Bralczyka to słowo mogło też oznaczać „małego kibica, fana”. Być może Linneuszowi, który nadał nazwę tym ptakom, kojarzyły się one z głośnymi kibicami. Niemcy rzeczywiście nazywają czajki Kiebitz – takie skojarzenie mogło się pojawić, gdy mecze piłkarskie rozgrywano na łąkach, a podenerwowane ptaki z głośnym krzykiem latały wokół zawodników. Wydawało się, że czajki zachęcają ludzi do gry, podczas gdy one odpędzały ich od gniazd ukrytych w trawie. W polskim folklorze w ich krzykach doszukiwano się wołania: „Filip, Filip, wylej olej”. W naszym języku nazwa czajki jest związana z jej głosem, dawniej oddawanym jako „ke-” i najpierw przypisywanym mewom. Podobieństwo głosów obu tych ptaków mogło wpłynąć na to, że nie wszędzie „czajka” odnosi się do tego samego gatunku. Po rosyjsku słowo to oznacza właśnie mewę, stąd dawne błędne tłumaczenie tytułu dramatu Czechowa jako Czajka.

Czajki żywią się owadami i innymi małymi bezkręgowcami, takimi jak pająki, robaki i mięczaki. Wyjątkowo w ich diecie zdarzają się małe ryby i żaby, czasem nasiona i źdźbła traw. Pokarmu szukają wśród niskiej roślinności lub na terenach osłoniętych, zbierając go lub wydłubując z ziemi, mułu albo płytkiej wody.

Galeria

Z jakim ptakiem można pomylić Czajkę?

Gatunek trudny do pomylenia, ale jeśli siedząca na ziemi czajka zastyga w bezruchu, może być zaskakująco trudna do wypatrzenia.

Czajka w liczbach

Masa ciała150–300 g
Rozpiętość skrzydeł80–85 cm
Długość ciała28–30 cm
Liczebność (w Polsce)93–123 tys. osobników
Statusliczna

Jak pomóc Czajce

Przede wszystkim nie osuszajmy dolin rzecznych, wilgotnych łąk, śródpolnych oczek wodnych i mokradeł. Na terenach zamieszkałych przez czajki należy unikać stosowania nawozów zwiększających szybkość wzrostu i gęstość roślin, ponieważ ptaki te czują się bezpiecznie, gdy mogą obserwować okolicę, więc na początku lęgów wysokość roślinności wokół gniazda nie powinna przekraczać 8 cm. Warto przesunąć termin pierwszego pokosu do momentu, aż młode ptaki uzyskają zdolność lotu. Normą powinno być zawsze koszenie od środka na zewnątrz łanu lub stosowanie wypłaszacza. Jeśli konieczne jest koszenie we wcześniejszym terminie, a czajki wciąż wysiadują, zostawmy te punkty, gdzie ptaki mają gniazda. Nawet jeśli pisklęta już się wylęgły, ale są jeszcze małe, warto pozostawić kilka nieskoszonych miejsc, gdzie rodzina czajek będzie mogła się ukryć w razie niebezpieczeństwa.

Bibliografia

Attenborough D. Prywatne życie ptaków. Tłum. Kruszewiczowie A. i A. Wydawnictwo: Muza SA, 1999, s. 178

Hudec K. Przewodnik Ptaki. Tłum. Dudziński W. Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1996, s. 232

Pióro M. Plamka Mazurka. Wydawnictwo: Marginesy, 2019, s. 375-377
Opracowanie zbiorowe Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski Atlas. Wydawnictwo: Fenix, 2015, s. 303

Svensson L. Ptaki. Przewodnik Collinsa. Tłum. Graszka-Petrykowski D. Wydawnictwo:
Oficyna Wydawnicza MULTICO, 2013, s. 376

http://wiersze.juniora.pl/brzechwa/brzechwa_p12.html ; dostęp: 23.09.2020
https://ogrod.ptakipolskie.pl/zieba/ ; dostęp: 21.09.2020
https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-2019-zn4954 ; dostęp: 23.09.2020

Dzięki Tobie te miejsca zmieniają się w raj dla ptaków!

Lajkujesz z kanapy, czy działasz w terenie? Działaj z nami w taki sposób, jaki najbardziej Ci odpowiada.

  • 23 000 dolarów rocznie! Co najmniej tyle warte są różnorodne usługi jakie dostarczają nam zdrowe bagna w przeliczeniu na jeden tylko hektar! Tereny mokradłowe (bagna, podmokłe łąki) są jednym z najszybciej zanikających typów siedlisk przyrodniczych w skali nie tylko Polski, czy Europy, ale całego świata! Znikające ptaki wodno-błotne są niestety smutnym dowodem tych zmian. Tylko w ciągu ostatnich 30-40 lat populacja Czajki Vanellus vanellus skurczyła się o 55% , Krwawodzioba Tringa totanus o 54%, Kszyka Gallinago gallinago o 48%, Potrzosa Emberiza schoeniclus o 38%, Strumieniówki Locustella fluviatilis o 74%, Świerszczaka Locustella naevia o 73%, a Pliszki żółtej Motacilla flava o 76%. Pomóż nam tworzyć kolejne ostoje dla ptaków!
Zobacz inne formy wsparcia
  • Bagna są dobre!
  • Symbolem naszego rezerwatu jest Sasanka. Sasankowe murawy to dobrze zachowane murawy ciepłolubne na malowniczych, zboczach byłego wyrobiska piasku.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak chroni przyrodę stowarzyszenie Jestem na pTAK!
  • Symbolem naszej ptasiej ostoi jest Żuraw. Gatunek może niezbyt oryginalny, ale to właśnie parę tych ptaków mieliśmy okazję zobaczyć, gdy ostatnio odwiedziliśmy to miejsce.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak stowarzyszenie Jestem na pTAK! chroni przyrodę?
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie

Pomóż nam! Twoje wsparcie pozwala chronić Przyrodę!

Wpłać
na ptaki

Darowizna online

Zobacz pozostałe
formy wsparcia

Zobacz