Sowy- zabójcy doskonali

Sowy, podobnie jak inne drapieżniki, czasami też giną przez… własne ofiary. Pewnego dnia, znaleziono młodą sowę z kowalikiem wystającym z jej przełyku – oboje martwi. Sowy, kiedy to tylko możliwe, połykają pokarm w całości. Tak też miało być i tym razem. Niestety, ostry i wydłużony dziób Kowalika najpierw zaklinował się w przełyku sowy, a potem wszedł w jej mózg, przebijając delikatne kości czaszki. Inną sowę znaleziono martwą z wbitym w jej nogę rzęsorkiem – naszym najmniejszym i jedynym jadowitym ssakiem. Ptak pochwycił i uniósł swoją ofiarę zanim upewnił się, że ta nie żyje. Maleńki, waleczny stwór (sam nienasycony drapieżnik), zdążył śmiertelnie ukąsić swojego oprawcę, zanim sam wyzionął ducha. Większe ofiary też potrafią się skutecznie bronić. Żywienie się innymi to, w gruncie rzeczy, ryzykowny sposób na życie – i jeszcze niewdzięczny!

Do tego wypadki „przy pracy”: uderzenia w gałęzie drzew, fatalne w skutkach zderzenia z podłożem, gdy tak naprawdę nie wiadomo, co oprócz myszy kryje się pod śniegiem. Problem ostatnio tym większy, że coraz więcej jest „dzikich” wysypisk śmieci, pełnych tłuczonych butelek, ostrych krawędzi złomu lub innych niebezpiecznych rzeczy, które tam porzucamy.

Poza kwestią zwykłego szczęścia lub pecha (a może tylko właściwych decyzji?), sowy to zabójcy doskonali. Pióra! Zwykle w barwach kamuflujących, delikatne, o specjalnej strukturze, cudownie miękkie – dlatego nikt nie słyszy, gdy sowa leci. Nawet ona sama!

Pomijając skomplikowane kwestie anatomii wewnętrznej, uszy wielu sów rozmieszczone są asymetrycznie. To właśnie rozwiązanie zapewnia efekty specjalne, z których korzystają sowy. Całość wzmacnia charakterystyczna szlara – sztywne pióra, które układają się koliście (lub sercowato jak u Płomykówki) wokół oczu i dziobów. To swoista tarcza, która skupia i przekazuje dźwięki do uszu. W tym miejscu warto też wyjaśnić, że te fantazyjne pędzelki piór rosnące u niektórych gatunków, nie mają żadnego związku z prawdziwymi uszami. Cały system natomiast, jest tak precyzyjny, że wiele sów mogłoby polować z zamkniętymi oczami lub w absolutnej ciemności. Mogłoby – gdyby nie fakt, że w takiej ciemności na linii ataku mogłyby je „zaskoczyć” – a to belka na strychu, a to pień drzewa w parku czy w lesie. A że belka, jak i przysłowiowo głuchy pień – zwykle milczą, więc nawet sowa nie będzie ryzykować.

Zresztą po co zamykać oczy, skoro ma się tak świetny wzrok! Płomykówka widzi 50 razy lepiej od nas. Ale Puszczyk jest już bardziej „ludzki” w tym względzie – jego wzrok jest zaledwie 2 razy ostrzejszy od naszego. W warunkach naturalnych nie ma ciemności absolutnej – zawsze jest jakieś źródło światła, nawet jeśli tylko odbite lub mocno rozproszone. W końcu, jeżeli my czegoś nie widzimy, to nie musi oznaczać, że tego nie ma. W każdym razie, sowie oczy potrafią doskonale wykorzystać te minimalne ilości światła w otoczeniu. Dla Płomykówki najczarniejsza nawet noc, może być tak jasna, jak dla nas bardzo pochmurny dzień. I jeszcze jedno: to, że sowy tak dobrze widzą w nocy nie oznacza, że ślepną w dzień. Generalna zasada jest taka, że te o żółtych oczach (tęczówkach) wolą polować za dnia, zaś te o czarnych – nocą.

Jakby świadome swoich mocy, sowy potrafią odważnie bronić gniazd i młodych. Podobnie jak samych siebie. Ich szpony i dzioby zostaną użyte nawet przeciwko ludziom, którzy zapuszczą się niebezpiecznie blisko. Szczególnie znane ze swoich zdecydowanych działań są Puszczyki. W obronie gniazd i swojego potomstwa, bez pardonu uderzą nas w głowę. Dzielnie będą ich bronić przed każdym intruzem – nawet z narażeniem własnego życia. Niektóre, jak nasza (jedyna dzienna) Uszatka Błotna (zwana dawniej po prostu Sową Błotną), udają ranne lub oględnie mówiąc „dziwne”, aby tylko odwieść nieproszonego gościa od gniazda. Gdy to nie pomaga – sięgają wreszcie po argumenty siłowe.

Sowy, mimo, że najczęściej schowane w mroku nocy lub starej dziupli, albo gdzieś na strychu – z bliska zaskakują urodą. Od ogromnego Puchacza, po maleńką Sóweczkę, niewiele większą od wróbla – sowy mienią się beżami, brązami i szarością w tysiącach odmian i odcieni. Rysowane czernią i bielami. Oprószone plamkami, paskami, kreskami. Piękne. Z bliska i widoczne robią jeszcze większe wrażenie niż przejmujące uhuuu-hu-uu dobiegające z mroku nocy.

Sowy, to istoty ze wszech miar niezwykłe i bodaj żadne inne nie budzą takich emocji wśród wszelkiego stworzenia – nie wyłączając ludzi. Większość z nich wybrała noc za swój dzień. I doprawdy nie wiadomo, co było przyczyną, a co skutkiem. Dość jednak, że wszystkie dzienne zwierzęta wpadają w swoisty amok na widok sowy – nagle cała okolica jednoczy swoje siły! Nawet tradycyjni wrogowie oraz drapieżniki i ich ofiary – dosłownie wszyscy, wspólnym frontem ruszają przeciwko sowie, która udając niewidoczną, przysiadła gdzieś na gałęzi, tuż przy pniu drzewa. Ataki i mobbing trwają dopóty, dopóki sowa nie odleci.

Równie emocjonalne i bardzo skomplikowane są nasze relacje z sowami. Oczywiście źródłem owej złożoności jest nasze ich postrzeganie. One – po prostu chcą wieść własne życie, na swój sposób. Sowy tłumnie zaludniają podania, legendy, wierzenia i przesądy we wszystkich kulturach – dosłownie na całej Ziemi. Prawdopodobnie częściej, niż jakiekolwiek inne zwierzę. W Europie sowy początkowo miały się dobrze. Jeszcze u starożytnych Greków, mała Pójdźka była herbowym ptakiem Ateny i symbolizowała wiedzę i mądrość. Potem nadeszła pierwsza wielka rewolucja kulturalna – i Pójdźka wciąż w niektórych miejscach ma zwiastować śmierć i nieszczęście. Jej polska nazwa wzięła się od zawołania, jakie (podobno) krzyczy pośród nocy: „pójdź, pójdź w dołek za kościołek”. Niektórzy wciąż wierzą, że jedynym sposobem, aby uniknąć strasznej klątwy jest zabicie Pójdźki! Może dlatego rzadki to już ptak.

Puszczyk z kolei dał początek staropolskim wierzeniom o strzygach, które miały nocą wypijać ludzką krew. Jego głos natomiast do dzisiaj jest znanym motywem filmów grozy – gdzie, tak jak w dawnych (i chciałoby się wierzyć zapomnianych) wierzeniach, zwykle zwiastuje nadejście najgorszego.

Cokolwiek złego sowy miały nam przepowiedzieć, całe to nieszczęście i cierpienie najwyraźniej ściągnęły na siebie. Jako te, które nie bały się ciemności, musiały w końcu wzbudzić naszą zazdrość i gniew. W naszej wyobraźni ucieleśniały to wszystko, czego my nie rozumieliśmy – a więc jednocześnie, to czego się baliśmy. Czarne noce, czarne moce, czarna magia, czarownice i czarodzieje – to domena sów. Od wieków były zabijane, a nawet torturowane. Szczególnie okrutny los spotykał piękne Płomykówki. Chwytano je i krzyżowano na wrotach, bramach i drzwiach.

Tymczasem, z naszego – gospodarczego punktu widzenia, trudno o inną grupę zwierząt, które lepiej by nam służyły – dbając o nasze plony i dobytek. Raz jeszcze: nic tak sowom nie smakuje jak gryzonie. I nikt nie myli się tak często i okrutnie jak my – ludzie…

Azjatyckie praplemię Ajnów miało w zwyczaju chwytać Puchacze i trzymać je w swoich osadach. Przez cały rok ptak był traktowany jak przysłowiowy król. Cała wieś dbała o to, aby niczego mu nie brakowało. Jej mieszkańcy mogli nawet głodować, ale gość musiał być syty i zaopiekowany. Po roku, uroczysta procesja z Puchaczem ruszała od chałupy do chałupy. Wszędzie wielki ptak był przyjmowany z największymi honorami. Na koniec, równie uroczyście – duszono Puchacza, opowiadając mu przy tym o wszystkich dobrodziejstwach, jakie spotkały go we wsi. Jednocześnie proszono go, aby po śmierci doniósł do Wielkiego Ducha, jak dobrzy ludzie żyją na Ziemi i wyjednał dla nich wielką życzliwość i moc łask wszelkich. Jakież to ludzkie…

Mądre sowy najwyraźniej uczciwie raportowały w zaświatach o tym, co je spotkało na Ziemi – bo Ajnowie już dawno przeszli do historii.