Pluszcz

Pluszcz jest zbliżony rozmiarami do szpaka. Odznacza się krępą sylwetką, krótką szyją i mocnymi nogami. Szczególną uwagę zwraca charakterystyczny, zadarty ogon. Samiec i samica różnią się wielkością – osobniki męskie są wyraźnie większe, za to obie płcie ubrane są w podobną szatę. Głowę i kark mają ciemnoczekoladowe, grzbiet i skrzydła – prawie czarne. Już z daleka w oczy rzucają się śnieżnobiałe pierś i gardło.

Młode nie mają tej białej plamy, a ich pióra tworzą szary, łuskowaty wzór. Tłuszcz wydzielany przez gruczoł kuprowy – i rozprowadzany następnie po całym ciele – sprawia, że upierzenie Pluszcza jest nieprzemakalne. Dzięki temu często można zaobserwować, jak ptaki te nurkują w górskich strumieniach lub przesiadują na wystających nad powierzchnię wody kamieniach. Po dnie potoków potrafią biegać nawet pod prąd. Chwytają się pazurkami kamieni i pomagają sobie skrzydłami, które pełnią funkcję płetw.

Bardzo ciekawym przystosowaniem do nurkowania są przezroczyste powieki zwane migotką. Ptak opuszcza je pod wodą, jakby zakładał „okulary pływackie”. Ponadto, podobnie jak delfiny, specjalnymi płatkami skórnymi może zamykać nozdrza, aby woda nie dostała się do płuc.

Jak rozpoznać Pluszcza po głosie?

Śpiew Pluszcza można usłyszeć o każdej porze roku, nawet zimą. Śpiewają zarówno samce, jak i samice.

Ich piosenka to przytłumiona seria zgrzytliwych dźwięków, naprzemiennie raz wyższych, raz niższych. Niektóre z nich powtarzane są wielokrotnie. Często dźwięk jest stłumiony przez szum strumienia.

Pluszcza najłatwiej spotkać nad czystymi i wartkimi potokami górskimi o kamienistym podłożu. Nie jest to jednak ptak wyłącznie górski i występuje także na obszarach nizinnych, jeśli tylko znajduje tam odpowiednio rwące i kamieniste rzeki lub potoki. Zwykle wybiera miejsca, w których są naturalne lub budowlane spiętrzenia, załomy, nisze, półki skalne, kamieniska czy zwisające korzenie i wykroty przybrzeżnych drzew.

Zimy spędza tam, gdzie nurt nie zamarza. Zamieszkuje prawie całą Europę, Bliski Wschód i północno-zachodnią Afrykę. W Azji zasiedla odizolowane areały, co doprowadziło do powstania wielu podgatunków.

Jest ptakiem osiadłym, choć wyjątkowo mroźne zimy zmuszają czasem Pluszcza do migracji. W Polsce spotkamy go w górach, na Pogórzu Przemyskim, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i Pomorzu środkowym. Jednym z jego ulubionych miejsc jest tatrzańska Dolina Kościeliska.

Głównym składnikiem diety Pluszcza są drobne bezkręgowce. Jego ofiarami padają owady, ich larwy, skorupiaki, ale także małe kręgowce, najczęściej ryby. W poszukiwaniu pokarmu ptak zanurza się pod wodę i biega po dnie, często odwracając dziobem drobne kamyki.

Do lęgów przystępuje zwykle pod koniec kwietnia. Samce zajmują wówczas duże terytoria i zaciekle bronią ich przed intruzami. Kiedy tylko pogoda na to pozwala, zaczynają śpiewać i tokować. Zaloty polegają na zadzieraniu wysoko głowy, aby jak najlepiej zaprezentować białą plamę na piersi. Puszą pióra i wolno przechylają głowę na boki. Samiec opuszcza skrzydła i rozkłada ogon w kształt wachlarza, kłaniając się przy tym samicy. Gdy zdobędzie jej przychylność, wspólnie przystępują do budowania gniazda – w kształcie kuli z otworem wlotowym umieszczonym z boku. Grube, solidne ściany wykonane są z roślin wodnych, rozmoczonych mchów i liści. W dobrze ukrytym lokum – pod mostem, na skarpie, w szczelinie lub nawet za wodospadem – samica składa 3–6 jaj, które wysiaduje przez około dwa tygodnie. Samiec w tym czasie ją dokarmia.

Pisklęta wykluwają się nieporadne i pozostają w gnieździe przez 20–24 dni, ale nawet po jego opuszczeniu jeszcze przez dwa tygodnie są pod troskliwą opieką rodziców. Po tym czasie para najczęściej przystępuje do drugiego lęgu, ale pozwala młodym na pozostanie w ich rewirze jeszcze przez jakiś czas. Pluszcze jedno gniazdo wykorzystują wielokrotnie.