Czajka

Czajki są wielkości gołębi, ale mają znacznie dłuższe, czerwone nogi. Wierzch ciała ma kolor czarny z zielonym połyskiem, skrzydła są czarne z połyskiem purpurowym, a pierś, brzuch oraz boki głowy – białe. Długie pióra na czarnej z wierzchu głowie tworzą charakterystyczny sterczący do góry czubek, nieco dłuższy u samca (8–10 cm) niż u samicy (5–7 cm). Pokrywy podogonowe są rdzawe, ogon biały, zaokrąglony, z czarną plamą na końcu.

U samczyków w szacie godowej przód głowy i szyja są czarne, wyraźnie odcinające się od okalającej je bieli. W szacie spoczynkowej kontrasty się zacierają, a czarne pióra przetykane są białymi, co jest stałą cechą samiczek. Poza tym brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. (Inaczej niż np. u Bażanta, gdzie upierzenie koguta jest znacznie bardziej kolorowe i przyciągające uwagę). W upierzeniu zimowym u obu płci pojawiają się rudawe pióra z tyłu głowy oraz wokół dzioba, a te na plecach tworzą wyraźny łuskowany wzór. Pokryte puchem pisklęta mają barwy maskujące – są szarobrązowe, czarno nakrapiane, z białym kołnierzykiem na karku obrzeżonym na czarno od góry. Młode ptaki odróżniają się od dorosłych bardziej brązową tonacją gęsto łuskowanych piór na grzbiecie, płowobrązowym karkiem i tyłem głowy oraz krótkim czubkiem.

W locie sylwetka czajek jest bardzo charakterystyczna – ich zaokrąglone na końcach skrzydła przyjmują kształt litery M.

Czajki wybierają tereny otwarte, pozbawione krzewów i zadrzewień – wilgotne i podmokle łąki oraz pastwiska w dolinach dużych rzek, coraz częściej wilgotne pola uprawne ze zbożem jarym, osuszone stawy rybne i zbiorniki retencyjne, czasami wrzosowiska i ugory oraz opuszczone żwirownie.

Na zimę czajki odlatują. Wracają do nas jako jedne z pierwszych i uznawane są za zwiastuny wiosny. Legowiska również opuszczają najwcześniej – niekiedy już w maju, gdy tylko młode ptaki zaczną latać. Przemieszczają się z miejsca na miejsce, zatrzymując się na dłużej tam, gdzie znajdą dla siebie dobre warunki. Latem i jesienią często spotykamy u nas osobniki ze wschodu, podczas gdy ptaki, które wyprowadziły lęgi w Polsce, migrują w kierunku zimowisk w zachodniej i południowej Europie.

Czajki mogą być aktywne i żerować całą dobę, a samce nocą nawet tokują. To ptaki, które najlepiej czują się w mniejszych lub większych stadach. Są bardzo ruchliwe, dlatego unikają wysokich traw, gdyż te przeszkadzają w bieganiu po ziemi. Kiedy na lęgowisku z daleka zobaczą drapieżnika, udają panikę i robią dużo hałasu albo symulują ataki z powietrza i w ten sposób odciągają go od gniazda lub młodych. Gdy natomiast drapieżnik zbliży się do gniazda, zachowują spokój, nieruchomieją lub udając ranne, próbują wyprowadzić go w pole.

W okresie godowym samiec wykonuje widowiskowe loty – bije gwałtownie skrzydłami, wzbija się i opadając, kręci beczki i robi pętle. Wydaje przy tym przenikliwy krzyk, a i same skrzydła potrafią narobić sporo hałasu. Toki kończą się na ziemi, gdzie partnerzy biegają, kiwają się, kłaniają się sobie i rozpościerają ogony.

Gdzie czajki budują gniazdo?

Samiec wykopuje w ziemi kilka płytkich dołków, a samica wybiera na gniazdo ten, który jej najbardziej odpowiada. W gnieździe położonym w suchym miejscu zazwyczaj znajduje się zaledwie kilka źdźbeł trawy, z kolei w miejscach wilgotnych ptaki budują z suchych traw wysokie kopczyki, na których szczycie wygniatają nieckę lęgową.

Czajki w ciągu roku wyprowadzają jeden lęg, przy czym mogą powtarzać wcześnie utracone lęgi. Samica składa 4 jaja (rzadziej 2 lub 3), świetnie zakamuflowane, oliwkowe w ciemniejsze brązowe plamy. Wysiadywanie trwa 26–28 dni. Czajki należą do tzw. zagniazdowników właściwych – kilka godzin po wykluciu młode opuszczają gniazdo pod okiem bardzo troskliwych rodziców. Uzyskują lotność po 35–40 dniach. Dojrzewają w pierwszym roku życia. Samce mogą być monogamistami lub żyć w poligamii i mieć do 4 partnerek.

Łacińskie słowo vanellus to zdrobnienie od vannus, czyli „wiejadło”. Był to przyrząd do oddzielenia wymłóconego ziarna zbóż od plew. Mógł mieć formę kosza, którym machał rolnik, podrzucając jego zawartość do góry. Prawdopodobnie nazwa wskazuje więc na podobieństwo zamaszystych ruchów pracującego rolnika do powietrznych akrobacji samców czajek. Według Jerzego Bralczyka to słowo mogło też oznaczać „małego kibica, fana”. Być może Linneuszowi, który nadał nazwę tym ptakom, kojarzyły się one z głośnymi kibicami. Niemcy rzeczywiście nazywają czajki Kiebitz – takie skojarzenie mogło się pojawić, gdy mecze piłkarskie rozgrywano na łąkach, a podenerwowane ptaki z głośnym krzykiem latały wokół zawodników. Wydawało się, że czajki zachęcają ludzi do gry, podczas gdy one odpędzały ich od gniazd ukrytych w trawie. W polskim folklorze w ich krzykach doszukiwano się wołania: „Filip, Filip, wylej olej”. W naszym języku nazwa czajki jest związana z jej głosem, dawniej oddawanym jako „ke-” i najpierw przypisywanym mewom. Podobieństwo głosów obu tych ptaków mogło wpłynąć na to, że nie wszędzie „czajka” odnosi się do tego samego gatunku. Po rosyjsku słowo to oznacza właśnie mewę, stąd dawne błędne tłumaczenie tytułu dramatu Czechowa jako Czajka.

Czajki żywią się owadami i innymi małymi bezkręgowcami, takimi jak pająki, robaki i mięczaki. Wyjątkowo w ich diecie zdarzają się małe ryby i żaby, czasem nasiona i źdźbła traw. Pokarmu szukają wśród niskiej roślinności lub na terenach osłoniętych, zbierając go lub wydłubując z ziemi, mułu albo płytkiej wody.