Głuszec

Dorosły kogut to ptak wielkości gęsi. Ma dość długą, grubą szyję i dużą głowę, czerwoną plamkę nad okiem (tzw. różę), silny, bladożółty, zakrzywiony dziób i charakterystyczną czarną brodę. Jego upierzenie jest grafitowe z czarnymi tonami, a na piersi metalicznie niebieskozielone. Pokrywy skrzydłowe są brązowe, z białymi plamami u nasady. Dość długi ogon po rozłożeniu zyskuje kształt efektownego wachlarza.

Samica jest wyraźnie mniejsza i skromniej ubarwiona – w jej upierzeniu dominują brązy, z czarnymi i białymi prążkami, a na piersi widnieje charakterystyczna rdzawa plama. Dzięki takiemu kamuflażowi jest niemal niewidoczna dla potencjalnych wrogów. Jest to szczególnie istotne w okresie lęgowym, gdy wysiaduje jaja w ukrytych w leśnym runie gniazdach oraz gdy wodzi pisklęta. W okresie zimowym ptakom tym wyrastają drobne piórka wokół palców, ułatwiające przemieszczanie się po śniegu i chroniące przed mrozem.

Jak rozpoznać Głuszca po głosie?

Głuszce przeważnie milczą – wyjątkiem jest tokowa pieśń samców, której jednak daleko do melodyjnych lub przynajmniej głośnych śpiewów wielu innych gatunków. Cała zwrotka trwa 5–7 sekund i jest słyszalna z odległości zaledwie 200–300 m. Pierwsza jej część to klapanie, przypominające dźwięk stukających kastanietów. Druga, trelowanie – to seria szybkich, klekoczących akordów, gwałtownie przechodzących w korkowanie, czyli dźwięk przypominający wyciąganie korka z butelki. Ostatni element – szlifowanie – kojarzy się z ostrzeniem kosy. To właśnie podczas tego bardzo krótkiego fragmentu pieśni samiec chwilowo przestaje słyszeć, co znalazło odzwierciedlenie w nazwie gatunku i było powszechnie wykorzystywane przez myśliwych.

.

Głuszec zamieszkuje dojrzałe, rozległe bory z domieszką drzew liściastych, lasy borealne i wysokogórskie, z dominującą sosną lub świerkiem, z dużą ilością jagód i borówek, zwykle w pobliżu strumieni lub torfowisk porosłych wełnianką. W lesie lubi „bałagan” – wykroty, połamane drzewa i gałęzie, dające większe możliwości ukrycia się przed drapieżnikami czy ludźmi. Można go spotkać wyspowo w górskich lasach środkowej Europy, na Bałkanach, w Pirenejach i Szkocji oraz w bardziej zwartym zasięgu od Skandynawii po środkową Syberię. W Polsce występuje w Puszczy Augustowskiej, Puszczy Solskiej i Lasach Janowskich oraz lokalnie w górach – w Beskidzie Śląskim, Żywieckim, w Tatrach i Gorcach. W Borach Dolnośląskich oraz kilku innych miejscach prowadzone są programy reintrodukcji tego gatunku.

Głuszec pod koniec poprzedniego stulecia wymarł m.in. w Puszczy Białowieskiej, a wcześniej w Borach Tucholskich – nadal jednak widnieje w logo tamtejszego parku narodowego.

Jest gatunkiem osiadłym. Samce przez cały rok trzymają się swoich rewirów, gdzie mają ulubione drzewa z rosłymi, poziomymi konarami, na których śpią i z których wiosną rozpoczynają toki. Spektakularne bójki z rywalami rozgrywają się na ziemi.

Głuszce, zarówno koguty, jak i kury, przeważnie trzymają się swoich rewirów (o powierzchni odpowiednio ok. 50–60 ha i 40 ha), czasami, od jesieni do końca zimy, łączą się w mniejsze, sąsiedzkie lub rodzinne grupy. W ciągu dnia ptaki najchętniej przebywają na naziemnych żerowiskach, noc zaś spędzają w koronach drzew. Mają również swoje strategie obronne – koguty w dużym stopniu polegają na własnej masie i sile, kury z kolei przede wszystkim na kamuflażu. Podrywając się w ostatniej chwili do lotu, głośno furkoczą, co może zaskoczyć drapieżnika i zatrzymać go na cenne sekundy.

Przez zdecydowaną większość życia głuszce są wegetarianami. Ich pokarm stanowią głównie pędy, nasiona i owoce runa leśnego. Latem urozmaicają dietę o małe bezkręgowce, niewielkie gryzonie czy jaszczurki. Zimą natomiast odżywiają się niemal wyłącznie igliwiem sosen i świerków. Aby poradzić sobie z roztarciem tego twardego pokarmu, napełniają żołądki dużą ilością gastrolitów – małych kamyków, które pełnią funkcję żaren.

Głuszec to typowy poligamista. Aby zwrócić uwagę potencjalnych partnerek, opracował wyjątkowo widowiskowe toki. Rozpoczyna je już wczesną wiosną i kontynuuje do połowy maja. Spektakl zaczyna się na drzewie, tuż przed wschodem słońca. Potem koguty przysiadają na niskich gałęziach lub zlatują na ziemię i rozpoczynają pieśń. Z postawionym, wachlarzowato rozłożonym ogonem, lekko opuszczonymi skrzydłami oraz wyciągniętą, ale zmierzwioną szyją przechadzają się przed rywalami, jakby chciały ich sprowokować. Często dochodzi do starć – wyłaniają one najsilniejszego osobnika, który pokrywa większość pojawiających się na tokowisku samic. Założenie gniazda i opieka nad lęgiem to zadanie samicy. Składa ona 6–10 rdzawo nakrapianych jaj, które wysiaduje przez około miesiąc. Młode głuszce są zagniazdownikami właściwymi i kilka godzin po wykluciu opuszczają gniazdo pod opieką matki, która je ogrzewa, pokazuje, jak zdobyć pokarm, a także jak ochronić się przed niebezpieczeństwem. Po około 3–4 tygodniach zaczynają podlatywać i ciepłe noce spędzają na drzewach, ale dopiero w wieku 6 tygodni są w stanie same zapewnić sobie – i utrzymać – optymalną temperaturę ciała (ok. 41°C). W pierwszym okresie życia maluchy żywią się wysokobiałkowym pokarmem złożonym głównie z miękkich owadów, co umożliwia im szybki wzrost. Jesienią, gdy są już prawie tak duże jak dorosłe ptaki, przechodzą na dietę roślinną. W tym czasie zaczynają się też usamodzielniać. Jako pierwsze od rodziny odłączają się koguty.