Puszczyk (zwyczajny)

Puszczyk ta najbardziej nocna z naszych sów – dzień przeczekuje w dziupli lub innej kryjówce i nie łatwo go wypatrzyć, szczególnie, że  maskuje go doskonały kamuflaż. Gdy to się uda, zobaczymy pozornie dość dużego ptaka o zwartej, krągłej sylwetce, z wielką głową i dobrze zaznaczoną szlarą. Puszczyk występuje w dwóch zasadniczych odmianach barwnych – rdzawej i szarej – oraz nieskończenie wielu odcieniach. Tym samym odznacza się największą zmiennością upierzenia spośród wszystkich naszych sów. Bez względu na barwę podstawową, jego pióra przetyka czarny, a miejscami czarno-biały, kreskowany wzór. Czarne, lśniące oczy w otoczeniu puszystych piór sprawiają, że Puszczyk wygląda jak pluszowa zabawka – ale nie dajmy się zwieść. Miękkość piór zapewnia mu bezszelestny i bezwietrzny lot i jest jeszcze jednym przystosowaniem bardzo skutecznego i wszechstronnego drapieżcy. Samce i samice nie różnią sią barwą, a jedynie wielkością. U sów, jak u wszystkich typowych drapieżnych (szponiastych), samice są większe!

Jak rozpoznać Puszczyka po głosie?

O ile spotkanie z Puszczykiem w dużym stopniu zależy od szczęścia, o tyle usłyszenie go nie powinno być problemem. Intensywność, z jaką odzywają się Puszczyki oraz różnorodność ich głosów może być wręcz myląca. Najbardziej charakterystyczne są głośne, terytorialne wołania samca: „huuu” – przerwa – „hu” – przerwa – lekko wibrujące „huhuhuhuhu” oraz nieskończona liczba wariacji na ten temat. Ona odpowiada kujawiakiem – i już wiadomo, dlaczego dawniej Puszczyka nazywano też kuwikiem albo kuwokiem. On zresztą też czasami używa tego motywu.

Przede wszystkim i zgodnie z nazwą – w puszczach i lasach z dojrzałymi, dziuplastymi drzewami, ale że takich dzisiaj ze świecą szukać, puszczyki coraz śmielej kolonizują stare aleje, parki, zadrzewione cmentarze i ogrody, wsie i miasta. Z wysokim prawdopodobieństwem możemy założyć, że bliżej lub dalej naszego domu jakaś para Puszczyków będzie miała swój rewir. Jeśli po nocach docierają do nas mroczne pohukiwania, a czasami upiorne piski i okrzyki, to najpewniej one. Wydaje się, że ze wszystkich sów, to właśnie Puszczyk najlepiej zaadaptował się do naszej mocno zurbanizowanej cywilizacji. Z powodzeniem skolonizował nawet tak duże miasta, jak Londyn czy Berlin. Puszczyki mieszkają też m.in. w warszawskich Łazienkach.

Puszczyk nie należy do wybrednych ani nieśmiałych – i nierzadko wypuszcza się na inne, mniejsze lub słabsze sowy, a także na Krogulce i Pustułki! Z tymi pierwszymi konkuruje w polowaniach na drobne ptaki, z tymi drugimi łowiąc tak ważne dla sów drobne gryzonie. Puszczyki mają dwa w jednym: jednocześnie zdobywają pożywienie i eliminują konkurencję. (One sam z tego samego powodu muszą uważać m.in. Jastrzębie, a nawet Myszołowy oraz większe od siebie Puszczyki Uralskie, czy Puchacze). Poza tym, Puszczyk poluje na wszystko, na co może sobie pozwolić, biorąc pod uwagę jego stosunkowo skromne gabaryty (najwyżej wielkości Wrony), które w razie potrzeby kompensuje determinacją i odwagą, a w jego menu pojawiają się również dorodne szczury, Wiewiórki, Króliki i małe Zające. W naszej części Europy drobne ssaki, przede wszystkim norniki, nornice, myszy i ryjówki, wypełniają 62,5 procent ich diety. Ptaki 11,8, żaby 10,2, owady i bezkręgowce 14,8. Reszta to ryby, jaszczurki, skorupiaki i inne żyjątka. Gdy bujna letnia roślinność utrudnia polowanie na gryzonie, w ich diecie szybko przybywa kretów oraz młodych ptaków. Praktyczne i pomysłowe puszczyki potrafią sobie poradzić niemal w każdych warunkach.

Puszczyki polują głównie z zasiadki, choć w terenie otwartym sporo czasu spędzają w powietrzu, tak jak robią to płomykówki i uszatki. Oprócz tego ściągają podwieszone w swoich kryjówkach nietoperze oraz wysiadujące w gniazdach lub śpiące na gałęziach ptaki. Kiedy trzeba, wypłaszają je w środku nocy z bezpiecznego noclegowiska, zyskując nad nimi całkowitą przewagę. Obserwowano nawet polowania w parach – jeden ptak płoszył, a drugi łapał. Puszczyki kopią w ziemi lub próchnie, żeby dostać się do soczystych chrząszczy i ich larw, albo czekają w bezruchu na dżdżownice szykujące się do wyjścia na powierzchnię. Kamery CCTV przyłapały je nawet na wyjadaniu ryb z ogrodowych sadzawek.

Puszczyki składają zwykle 3-5 białych, mocno zaokrąglonych jaj. W naszym klimacie jaja najczęściej pojawiają się w gniazdach w marcu. W miastach może być to już luty, a nawet styczeń. Typowo dla wszystkich sów, wysiadywanie rozpoczyna się od złożenia pierwszego jaja. Wysiaduje tylko samica, którą dokarmia w tym czasie jej partner, a że jaja składane są co dwa dni, młode wykluwają się w takich samych odstępach czasu. Oznacza to, że w gnieździe znajdują się pisklęta w bardzo różnym stadium rozwoju, które konkurują ze sobą o pokarm. W dobrych, tzw. mysich latach, gdy pożywienia jest w bród, całe rodzeństwo szczęśliwie wylatuje z gniazda. W chudych latach, rywalizacja i agresja między rodzeństwem może być tak duża, że wieku młodzieńczego doczeka tylko jedno czy dwoje najstarszych – kosztem tych młodszych. Nazywamy to kainizmem.

Młode, gdy się usamodzielnią – najczęściej w okresie sierpień-listopad – rozlatują się w promieniu do 100 kilometrów. Poszukują dwóch najważniejszych rzeczy w życiu Puszczyka: własnych, możliwie zasobnych terytoriów, których mapę doskonale zapamiętają (szczególnie przydatne w ciemnościach!) i których z determinacją będą bronić przed innymi Puszczykami (i nie tylko Puszczykami). Oraz drugiej połowy, z którą być może spędzą całe życie.

Późną jesienią, zarówno młodzi zdobywcy, jak i zasiedziałe samce, od zmroku do świtu będą obwieszczały światu, a przede wszystkim potencjalnym konkurentom i sąsiadom, że oto zajęły swój rewir. Jeśli po sąsiedzku odzywa się jakiś nowy głos, terytorialne okrzyki będą jeszcze częstsze i jeszcze głośniejsze. Najwyraźniej wszystkie ptaki w okolicy rozpoznają się po głosach!

Puszczyki żyją średnio około 5 lat. Ale to tylko średnia, szczególnie mocno zaniżana przez bardzo wysoką śmiertelność młodzieży – zjawisko charakterystyczne dla większości dzikich zwierząt. Tymczasem najstarszy znany dziki Puszczyk przeżył ponad 18 lat. W niewoli – ponad 27! Średnia przeżywalności ptaków dorosłych w ciągu roku wynosi 76,8% Najczęstszą przyczyną śmierci ptaków dorosłych są tak zwane czynniki ludzkie (antropogeniczne).