Sójka

Sójka to nasz najbarwniejszy przedstawiciel krukowatych. Od swoich pobratymców, u których dominuje kolor czarny, odróżnia się rdzawobrązowymi tonacjami, często w różowopastelowych odcieniach, które mocno kontrastują z czarnymi i białymi elementami. Na głowie Sójka ma nakrapianą „czapeczkę”, którą zaniepokojona zabawnie stroszy. Od nasady krótkiego, mocnego dzioba biegnie czarny, lekko opadający „wąs”. Charakterystyczną ozdobą sójki są błękitne lusterka, pokryte ciemnoniebieskimi oraz białymi i czarnymi prążkami. Lotki pierwszego rzędu są grafitowe, kolejne są czarne, tak jak stosunkowo długi ogon. Kuper i podogonie są białe.

Lot sójki jest chybotliwy, jakby niepewny, a ptaki machają skrzydłami w nieregularnym tempie. Sójki są dość liczne, ale czujne i płochliwe, dlatego niełatwo przyjrzeć im się z bliska. Najbezpieczniej czują się ukryte w koronach drzew. Te mieszkające w miastach wydają się mniej bojaźliwe, dzięki czemu łatwiej podziwiać ich urodę.

Jak rozpoznać Sójkę po głosie?

Czasem sójka jest nazywana strażnikiem lasów, ponieważ swoim ochrypłym „krzaach” podnosi alarm, ostrzegając inne ptaki i małe ssaki przed niebezpieczeństwem (drapieżnikami i ludźmi). Jej charakterystyczny wrzask może służyć także jako głos tokowy. Czasem, szczególnie pod koniec zimy, można usłyszeć cichą, osobliwą „piosenkę” samca – połączenie dźwięków gdaczących, miauczących i chrapliwych.

Sójka potrafi również zabawić się w prowokatora i naśladować inne głosy i dźwięki: podszywa się pod niektóre ptaki śpiewające, jastrzębia, myszołowa, dzięcioła, kota, kozę czy owcę, zasymuluje nawet skrzypienie furtki czy wozu.

Sójka upodobała sobie lasy mieszane i liściaste oraz tereny wokół nich. Coraz częściej można ją spotkać także w miejskich parkach i na zadrzewionych przedmieściach.

W Polsce jest gatunkiem osiadłym. Jeśli sroga zima i nieurodzaj żołędzi zmuszają sójki do migracji, ptaki wędrują na południowy zachód i południe, nigdy jednak daleko i zawsze wybierają drogę nad lądem.

Sójki nie są tak towarzyskie jak inne krukowate – zwykle są samotnikami, trzymają się w parach lub niewielkich grupach. W pary łączą się na okres lęgowy, czasem na całe życie. Do lęgów przystępują w wieku dwóch, trzech lat. Gniazda budują z drobnych gałęzi i korzeni – na drzewach, w rozwidleniu pnia lub na poziomej gałęzi. Jaja wysiaduje samica, przez 16–17 dni. Sójki są gniazdownikami i karmią swoje pisklęta przez około 20 dni. Po sezonie lęgowym ponownie dochodzi do głosu ich indywidualistyczna natura i Sójki stronią od towarzystwa. Zdarza się jednak, że późnym latem i jesienią spotykają się na sejmikach, podczas których urządzają popisy wokalne, naśladując ptaki śpiewające. Podobnie „koncertują” wiosną, i wtedy też łączą się w pary.

Wiosną i latem Sójka jest przeważnie mięsożercą: zjada żaby, jaszczurki, myszy, norniki i ryjówki oraz duże owady czy dżdżownice. Plądruje gniazda niektórych ptaków śpiewających, zjadając jaja i pisklęta. W dotarciu do gniazd pomaga jej doskonała pamięć: Sójka zapamiętuje, w którym miejscu ptak wije gniazdo, i przylatuje się posilić, gdy wylęgną się młode.
Jesienią i w dużym stopniu zimą Sójka przechodzi na dietę roślinną – żywi się głównie żołędziami (to jeden z jej przysmaków), orzechami bukowymi i laskowymi oraz nasionami roślin zielnych. Sójka zgromadziła je jesienią, przenosząc w ukrytej w gardzieli kieszeni do kryjówek. Ptaki zagrzebują pokarm w ziemi, wciskają go pod korzenie drzew, ukrywają pod mchem, kamieniami, gałęziami lub liśćmi albo upychają w szczelinach pni. Robiąc to, wybierają tzw. punkty orientacyjne, najczęściej drzewa, dzięki którym później bezbłędnie odnajdują swoje zapasy, nawet gdy otoczenie po nadejściu zimy zmienia się nie do poznania. Ich zapobiegliwość wpływa na powiększenie nie tylko stanu spiżarni, ale i drzewostanu – z części żołędzi i innych nasion wyrosną kiedyś drzewa.

Zimą Sójki rozsądnie gospodarują zasobami: gdy dostępny jest inny pokarm, na przykład (mrożone) owoce lub padlina, przysmaki ze spiżarni zostawiają na ciężkie czasy. Wczesną wiosną, gdy nadal brakuje pożywienia, Sójka wie, że pod kiełkującymi siewkami dębów odnajdzie żołędzie.
Sójka bywa także gościem w mrowiskach, które traktuje jak swoiste uzdrowiska. Skacząc po kopcu, doprowadza mrówki do wściekłości, po czym rozkłada na nim skrzydła. Rozzłoszczone mrówki opryskują ptaka kwasem mrówkowym, który niszczy pasożyty żyjące w piórach.

Jak wszystkie krukowate, Sójka jest bardzo inteligentna. Eksperymenty z udziałem Sójek wykazały, że samce wyznają zasadę „przez żołądek do serca dziewczyny” i potrafią przewidywać preferencje smakowe partnerek. Samcom pozwolono z ukrycia obserwować, jak ich partnerkom podano dwa przysmaki: larwy barciaka i larwy mącznika. Każdy samiec widział, który pokarm wybierała jego partnerka, więc później, dzieląc się pożywieniem, oferował jej ten drugi, przypuszczając, że będzie miała większą ochotę na coś, czym wcześniej się nie nasyciła. Ma tu zastosowanie tzw. efekt sytości specyficznej: ptaki, podobnie jak ludzie, mogą przejeść się tym, co im bardzo smakuje.