Czyż

Każdego Czyża stroją dwa kolory: żółty i czarny. Przez to wszystkie ptaszki wyglądają jak sklonowane. Wydaje się, że różni je tylko ilość barwy oliwkowej na grzbiecie, intensywność bieli na brzuszku czy jaskrawość żółci na boku łebka i na skrzydłach. Samiec ma czarną czapeczkę mocno naciągniętą na czoło i krawacik. Mniej jaskrawo ubarwiona samiczka ma za to więcej ciemnego kreskowania.

Czyże są mniejsze od wróbla, mają krótki, głęboko wcięty i czarno-żółty na końcu ogon oraz ostre, trójkątne dziobki. Drugi człon jego łacińskiej nazwy spinus nawiązuje prawdopodobnie do wyglądu i funkcji tego szpiczastego dziobka. Falisty lot Czyża porównywany jest do lotu motyla.

Jak rozpoznać po głosie Czyża?

Czyż, zależnie od sytuacji, wydaje różne głosy: fletowe, szczebiotliwe i wabiące, a nawet zgrzytliwe i skrzypiące. W okresie godowym samczyk zajmuje wierzchołek drzewa, skąd jego głos niesie się z wiatrem, przypominając trochę śpiew Szczygła lub Kanarka.

Czyże występują niemal wyłącznie w starych, wilgotnych borach iglastych i mieszanych z przewagą lub domieszką świerka oraz jodły, a także w górskich świetlistych lasach iglastych, czasami w parkach i ogrodach. To są ich tereny lęgowe oraz środowisko codziennego bytowania przez większą część roku. Z reguły trzymają się zadrzewień i nie zapuszczają na otwarte przestrzenie.

Od jesieni do zimy, do naszych ptaków dołączają migranci ze Wschodu i Północy i pozostają u nas mniej więcej do końca marca. Koczujące stadka spotkać można, kiedy zwisają w akrobatycznych pozycjach na szyszeczkach olchy, wierzby i brzozy. Żerują też na bylinach i chwastach, z których wyjadają nasiona. Zimą pojawiają się przy karmnikach, gdzie zjadają nasiona konopi, słonecznika i siemię lniane.

Czyż to w Polsce średnio liczny ptak lęgowy, najczęstszy w górskich lasach świerkowych. Jego liczebność jest różna w poszczególnych latach i o różnych porach roku. Zależy to m.in. od obfitości nasion świerka i sosny, których wysyp warunkuje termin rozpoczęcia lęgów (nawet w końcu lutego!) oraz ich liczbę. Na tę ostatnią wpływ ma także ilość owadów, którymi karmione są pisklęta. W latach nieurodzaju nasion, te drobne ptaszki masowo lecą na południe Europy. Zasadniczo jednak nie lubią za bardzo oddalać się od swoich rewirów lęgowych i są bardzo terytorialne.

Czyże tworzą pary monogamiczne, współpracujące przy budowie gniazda. Aż trudno sobie wyobrazić, że te nadzwyczaj ruchliwe, bez przerwy przeskakujące z miejsca na miejsce ptaszki, mogą wytrwać przy budowie gniazda. Ich gniazdo ulokowane jest w koronie świerka lub innego iglastego drzewa, na wysokości co najmniej 8 m, gdzie potrafi solidnie wiać i kołysać drzewem. Trzeba tam dostarczyć materiał gniazdowy i wykazać się umiejętnością plecenia. Niewielka, ale wgłębiona, grubościenna czarka jest zbudowana z korzonków, mchu, traw, włókien roślinnych, wyścielona piórami, puchem roślinnym i sierścią, a na dodatek zamaskowana strzępkami porostów. Nie do znalezienia!

Jaja zwykle składane są w kwietniu lub maju (ale czasami dużo wcześniej), w liczbie 4–6 Są białawe, z niebieskawym odcieniem i drobnymi, czerwonymi lub brunatnymi plamkami. Dokarmiana przez swojego partnera samiczka wysiaduje je przez ok. 13 dni. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez kolejnych 13–15 dni, karmione przez oboje rodziców. Dostają pokarm białkowy, w którego składzie dominują mszyce. Potem jeszcze przez jakiś czas podloty pozostają pod opieką rodziców. Pod koniec lata rodziny łączą się w większe stada i rozpoczynają koczowniczy tryb życia.