Bażant
-
Phasianus colchicus
Łacińska nazwa Bażanta, Phasianus colchicus, pochodzi od rzeki Phasis (pol. Rioni) w Kolchidzie. Ta historyczna kraina jest powszechnie uważana za jego ojczyznę. Według niektórych źródeł do Europy bażanty zostały sprowadzone już przez Rzymian, według innych ptaki te zawsze występowały na wschodnich krańcach Europy. Z czasem o ich losie przesądziły walory smakowe i barwne pióra, bez których nie mogły się obyć koronowane głowy i szlacheckie elity.
Autorka: Aleksandra Marczuk
Jak rozpoznać Bażanta?
Bażant to ptak ekstrawagancki. Do tego stopnia, że dawniej nazywanie kogoś bażantem ze względu na niepospolite cechy charakteru lub wyglądu nie musiało oznaczać komplementu. Słowo „bażant” stało się także określeniem rarytasów kulinarnych. Zjawiskowość tego ptaka nie pozostawia wątpliwości, dlaczego.
Z Bażantem, z powodu jego powszechnej rozpoznawalności, jesteśmy oswojeni, ale egzotyczna uroda tego ptaka ciągle zdumiewa i zachwyca. Dotyczy to przede wszystkim samca Bażanta, czyli koguta, który dzięki swojemu ogonowi mierzy nawet 90 cm długości. Uwagę zwraca metalicznie lśniąca, turkusowozielonofioletowa głowa tego ptaka i szyja z okazałym zestawem „biżuterii”: wydatne płatki intensywnie czerwonej brodawkowatej skóry wokół oczu (tzw. korale) i biała obroża na szyi (krajka). Rdzawobrązowy tułów i połyskująca kasztanowa pierś pokryte są czarnymi, a na skrzydłach również białymi cętkami, które tworzą łuskowaty wzór. Wszystko to przypomina misterną tkaninę, która najpiękniej prezentuje się w słońcu.
Fantazyjności dodają Bażantowi długi, pręgowany poprzecznie ogon i ostrogi na nogach. Koguty z obrożą mają zwykle szary kuper, te bez obroży – brązowy. Zdarzają się też ptaki, w których barwie dominuje ciemna, butelkowa zieleń.
Bażant w swoim azjatyckim zasięgu występuje w wielu podgatunkach, które różnią się szczegółami ubarwienia i których charakterystyczne cechy zostały „pomieszane” w europejskich hodowlach.
Natura nie była tak szczodra dla bażancich kur. Ich popielatobrązowy płaszcz pokrywają ciemne, czarniawe cętki, które po bokach ciała kształtem przypominają podkowy. Ogon długi, ostro zakończony, pręgowany. Mniejsze od samców (do 70 cm długości), nierzucające się w oczy kury zdecydowanie częściej niż one kryją się w zaroślach. Opierzone już młode, bez względu na płeć, ubarwieniem przypominają matki.
Bażant nie lubi, by mu przeszkadzano. Wystraszony, gwałtownie zrywa się do szybkiego lotu i charakterystycznym furkotem sam może wystraszyć niedyskretnego obserwatora. Nie jest dobrym lotnikiem i pokonuje tylko krótkie dystanse.
Jak rozpoznać Bażanta po głosie?
Bażant to niedaleki krewny naszej domowej kury, więc i głos ma do niej, a w zasadzie do niego, bo o koguta wszak chodzi, nieco podobny. „Piosenka” Bażanta to krótkie i ostre „ku, ku”. Na „ryku” nie ma już miejsca.
Gdzie i kiedy można zobaczyć Bażanta?
Bażant to gatunek osiadły. Dobrze zaaklimatyzował się w europejskich warunkach. Dziś chętnie przechadza się po polach i łąkach sąsiadujących z gęstymi zaroślami. Polubił także duże ogrody i parki, lasy łęgowe, trzcinowiska i ugory oraz śródpolne zakrzewienia. Te ostatnie pomagają mu chronić się przed drapieżnikami.
Ten ptak włóczęga niechętnie przebywa dłużej w jednym miejscu. Za dnia najlepiej czuje się na ziemi, za to noce spędza na drzewach. Czasem decyduje się na nocleg także w gęstych trzcinowiskach lub innych zaroślach.
Bażancie rodziny opuszczają polne ostoje pod koniec jesieni. Wtedy zaglądają do sadów i ogrodów, gdzie częstują się opadłymi owocami. W pobliżu ludzkich siedzib jeszcze częściej można je zobaczyć zimą. Bażant zbiera nasiona, korzonki i kłącza różnych roślin, chętnie żywi się stonkami, dżdżownicami czy ślimakami.
Miejsce występowania lub obserwacji
Poznaj Bażanta bliżej
Z nastaniem zimy samce przystępują do oznaczania swoich terytoriów, informując o tym konkurentów donośnym głosem. Wiosną sąsiadujące ze sobą terytoria mogą stać się arenami kogucich walk. Zazdrosne i zadziorne samce stroszą pióra, kiedy przeciwnik wkracza na ich terytorium. Gdy żadna ze stron nie uzna przewagi drugiej, dochodzi do starcia. W ruch idą dzioby i pazury. Walka jest rozstrzygnięta, kiedy jeden z samców decyduje się na ucieczkę.
Częścią bezkrwawych bojów o samice podczas toków jest donośne „kok-kok-kok”, któremu towarzyszy trzepot skrzydeł.
Bażanty to ptaki poligamiczne. Kiedy składają jaja, świat budzi się do życia po zimie. Lęgi u tego gatunku trwają od kwietnia do czerwca. W gnieździe, w płytkim zagłębieniu w ziemi w pobliżu drzew lub w wygniecionej trawie, samica składa 8–15 oliwkowobrązowych jaj. Z wysiadywaniem jaj i doglądaniem młodych radzi sobie sama. Wszystkie pisklęta wykluwają się jednocześnie.
Bażanty należą do tzw. zagniazdowników, co znaczy, że maluchy są zdolne do opuszczenia gniazda kilka godzin po wylęgu i uczą się same zdobywać pożywienie. Szybko, bo już po dwóch tygodniach od wyklucia się, potrafią podlatywać, a troskliwa samica dogląda ich dalszych postępów przez kolejne dwa i pół miesiąca. Sporadycznie bażancim rodzinom towarzyszą samce. Dojrzałość płciową bażanty osiągają w wieku jednego roku.
Galeria
Z kim łatwo pomylić Bażanta?
Charakterystyczny wygląd samca sprawia, że trudno go pomylić z jakimkolwiek innym żyjącym u nas ptakiem. Również samica, choć niepozorna, wykazuje cechy typowe dla swojego gatunku – przede wszystkim jest to długi ogon. Przy kiepskiej widoczności jedynym gatunkiem „ryzyka” byłaby Kuropatwa, a i to raczej młodociane ptaki niż dorosłe, oraz Cietrzew (kury), choć szansa na spotkanie tego ostatniego, tym bardziej w towarzystwie Bażanta, to w naszych warunkach coraz bardziej teoretyczny koncept.
Bażant w liczbach
Masa ciała | Samiec 750–1900 g, samica 600-1400 g |
Rozpiętość skrzydeł | 70–90 cm |
Długość ciała | Samiec 75–90 cm, samica 50-60 cm |
Liczebność (w Polsce) | 340–420 tys. par |
Status | Status: niezagrożony wymarciem (z tendencją spadkową), status LC w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych; należy do tzw. pechowej trzynastki, czyli gatunków ptaków wpisanych na listę zwierząt łownych. |
Jak pomóc Bażantowi?
Bażanty były kiedyś dużo liczniejsze. Przetrwanie utrudnia im między innymi kapryśny klimat. Ulewne deszcze mogą niszczyć lęgi, a brak pokarmu zimą zmniejsza populację dorosłych ptaków. Przed naturalnymi wrogami, w tym lisem, kuną czy jastrzębiem, bażanty ukrywają się w śródpolnych zakrzewieniach, ale w coraz powszechniejszych monokulturach bezbronne ptaki są wystawione na ich ataki.
Zachowanie lub odtwarzanie śródpolnych zagajników, zadrzewionych przydroży czy oczek wodnych jest najlepszym sposobem wzmocnienia nie tylko populacji bażantów, lecz także bioróżnorodności krajobrazu rolniczego w ogóle.
Bibliografia
Encyklopedia. Ptaki, Warszawa 2009.
Przewodnik Collinsa. Ptaki Europy i obszaru Śródziemnomorskiego, Warszawa 2012.
Bralczyk Jerzy, Zwierzyniec, Warszawa 2019.
Kossak Simona, Opowieści, Białystok 2017.
Kossak Simona, Opowieści z Dziedzinki, Białystok 2017.
Łubieński Stanisław, Dwanaście srok za ogon, Wołowiec 2016.
Pióro Marek, Plamka mazurka. Jak ptaki odmieniły moje życie, Warszawa 2019.
Pióro Marek, Kalendarz ptaków. Opowieści o ptasim życiu i zwyczajach na cały rok, Kielce 2019.
Sokołowski J., Ptaki Polski, Warszawa 1988.
- Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
- Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie