Atlas ptaków

Czyż

    Carduelis spinus

Ruchliwy, zgrabny, żółto-czarny mikrus, odwiedzający zimą balkonowe karmniki. Zawsze w większej grupie takich jak on, wciąż walczących o lepszy dostęp do łuskanego słonecznika. Koczujące zimą stadka Czyży, żerujące na olchach i brzozach całego polskiego niżu, na lęgi wracają do swojego leśnego środowiska – do iglastych borów ze świerkiem i jodłą.

Autorka: Hanna Żelichowska

Jak rozpoznać Czyża?

Każdego Czyża stroją dwa kolory: żółty i czarny. Przez to wszystkie ptaszki wyglądają jak sklonowane. Wydaje się, że różni je tylko ilość barwy oliwkowej na grzbiecie, intensywność bieli na brzuszku czy jaskrawość żółci na boku łebka i na skrzydłach. Samiec ma czarną czapeczkę mocno naciągniętą na czoło i krawacik. Mniej jaskrawo ubarwiona samiczka ma za to więcej ciemnego kreskowania.

Czyże są mniejsze od wróbla, mają krótki, głęboko wcięty i czarno-żółty na końcu ogon oraz ostre, trójkątne dziobki. Drugi człon jego łacińskiej nazwy spinus nawiązuje prawdopodobnie do wyglądu i funkcji tego szpiczastego dziobka. Falisty lot Czyża porównywany jest do lotu motyla.

mały rozmiar
sylwetka ptaka podobna do Wróbel
sylwetka ptaka w locie podobna do Wróbel
krótki dziób
nakrapiany kolor

Jak rozpoznać po głosie Czyża?

Czyż, zależnie od sytuacji, wydaje różne głosy: fletowe, szczebiotliwe i wabiące, a nawet zgrzytliwe i skrzypiące. W okresie godowym samczyk zajmuje wierzchołek drzewa, skąd jego głos niesie się z wiatrem, przypominając trochę śpiew Szczygła lub Kanarka.

Gdzie i kiedy można zobaczyć Czyża?

Czyże występują niemal wyłącznie w starych, wilgotnych borach iglastych i mieszanych z przewagą lub domieszką świerka oraz jodły, a także w górskich świetlistych lasach iglastych, czasami w parkach i ogrodach. To są ich tereny lęgowe oraz środowisko codziennego bytowania przez większą część roku. Z reguły trzymają się zadrzewień i nie zapuszczają na otwarte przestrzenie.

Od jesieni do zimy, do naszych ptaków dołączają migranci ze Wschodu i Północy i pozostają u nas mniej więcej do końca marca. Koczujące stadka spotkać można, kiedy zwisają w akrobatycznych pozycjach na szyszeczkach olchy, wierzby i brzozy. Żerują też na bylinach i chwastach, z których wyjadają nasiona. Zimą pojawiają się przy karmnikach, gdzie zjadają nasiona konopi, słonecznika i siemię lniane.

Miejsce występowania lub obserwacji

Poznaj bliżej Czyża

Czyże przy karmniku
Jak wygląda samica Czyża?

Czyż to w Polsce średnio liczny ptak lęgowy, najczęstszy w górskich lasach świerkowych. Jego liczebność jest różna w poszczególnych latach i o różnych porach roku. Zależy to m.in. od obfitości nasion świerka i sosny, których wysyp warunkuje termin rozpoczęcia lęgów (nawet w końcu lutego!) oraz ich liczbę. Na tę ostatnią wpływ ma także ilość owadów, którymi karmione są pisklęta. W latach nieurodzaju nasion, te drobne ptaszki masowo lecą na południe Europy. Zasadniczo jednak nie lubią za bardzo oddalać się od swoich rewirów lęgowych i są bardzo terytorialne.

Czyże tworzą pary monogamiczne, współpracujące przy budowie gniazda. Aż trudno sobie wyobrazić, że te nadzwyczaj ruchliwe, bez przerwy przeskakujące z miejsca na miejsce ptaszki, mogą wytrwać przy budowie gniazda. Ich gniazdo ulokowane jest w koronie świerka lub innego iglastego drzewa, na wysokości co najmniej 8 m, gdzie potrafi solidnie wiać i kołysać drzewem. Trzeba tam dostarczyć materiał gniazdowy i wykazać się umiejętnością plecenia. Niewielka, ale wgłębiona, grubościenna czarka jest zbudowana z korzonków, mchu, traw, włókien roślinnych, wyścielona piórami, puchem roślinnym i sierścią, a na dodatek zamaskowana strzępkami porostów. Nie do znalezienia!

Jaja zwykle składane są w kwietniu lub maju (ale czasami dużo wcześniej), w liczbie 4–6 Są białawe, z niebieskawym odcieniem i drobnymi, czerwonymi lub brunatnymi plamkami. Dokarmiana przez swojego partnera samiczka wysiaduje je przez ok. 13 dni. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez kolejnych 13–15 dni, karmione przez oboje rodziców. Dostają pokarm białkowy, w którego składzie dominują mszyce. Potem jeszcze przez jakiś czas podloty pozostają pod opieką rodziców. Pod koniec lata rodziny łączą się w większe stada i rozpoczynają koczowniczy tryb życia.

Galeria

Z jakim ptakiem można pomylić Czyża?

Czyż wyglądem przypomina Kulczyka, który jednak jest mniejszy, bardziej szaro-żółty, ma krótszy i grubszy dziobek, ale samice obu gatunków są bardzo podobne i mogą sprawiać dużo trudności w identyfikacji.

Pomocny może być fakt, że nasze Kulczyki odlatują na zimę do zachodniej i południowej Europy. Czyża można pomylić też z Dzwońcem obserwowanym z daleka wśród liści, gdy mignie swoim oliwkowo-zielonym upierzeniem z żółtym paskiem wzdłuż skrzydła. Jest to jednak ptak dwa razy większy od Czyża.
(na zdjęciu obok: Kulczyk, fot. Piotr Kamont)

Jak odróżnić Kulczyka i Czyża?

Czyż w liczbach

Masa ciała13 -15 g
Rozpiętość skrzydeł21 cm
Długość ciała11,5 – 12.5 cm
Liczebność (w Polsce)od 18-62 tys. par.
StatusObjęty jest ścisłą ochroną gatunkową.

Jak pomóc Czyżowi?

Dostateczna liczba świerków i innych starych drzew iglastych w lasach górskich i podgórskich, a na nizinach dostatek olch i brzóz oraz bylin i chwastów – to warunek zachowania i rozwoju populacji Czyży.

Ważne jest także zapewnienie im dostępu do wody o każdej porze roku, nie tylko do picia, lecz również do kąpieli, którą te ptaszki uwielbiają. Zimowe dokarmianie w karmnikach bardzo pomoże tym pełnym wigoru, mało płochliwym ptaszkom, przetrwać ciężki czas zimy.

Bibliografia

Einhard Bezzel „Leksykon. Ptaki”, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2010

Łukasz Łukasik, „Czyżyk i jego czarodziejski kamyk” w: „Przyroda Polska”, marzec 2018

Mariusz Ostański, „Czyżyki” w: „Przyroda Polska”, marzec 2012

Dorota Zawadzka, „Fauna Polski. Ptaki”, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2017

Dzięki Tobie te miejsca zmieniają się w raj dla ptaków!

Lajkujesz z kanapy, czy działasz w terenie? Działaj z nami w taki sposób, jaki najbardziej Ci odpowiada.

  • 23 000 dolarów rocznie! Co najmniej tyle warte są różnorodne usługi jakie dostarczają nam zdrowe bagna w przeliczeniu na jeden tylko hektar! Tereny mokradłowe (bagna, podmokłe łąki) są jednym z najszybciej zanikających typów siedlisk przyrodniczych w skali nie tylko Polski, czy Europy, ale całego świata! Znikające ptaki wodno-błotne są niestety smutnym dowodem tych zmian. Tylko w ciągu ostatnich 30-40 lat populacja Czajki Vanellus vanellus skurczyła się o 55% , Krwawodzioba Tringa totanus o 54%, Kszyka Gallinago gallinago o 48%, Potrzosa Emberiza schoeniclus o 38%, Strumieniówki Locustella fluviatilis o 74%, Świerszczaka Locustella naevia o 73%, a Pliszki żółtej Motacilla flava o 76%. Pomóż nam tworzyć kolejne ostoje dla ptaków!
Zobacz inne formy wsparcia
  • Bagna są dobre!
  • Symbolem naszego rezerwatu jest Sasanka. Sasankowe murawy to dobrze zachowane murawy ciepłolubne na malowniczych, zboczach byłego wyrobiska piasku.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak chroni przyrodę stowarzyszenie Jestem na pTAK!
  • Symbolem naszej ptasiej ostoi jest Żuraw. Gatunek może niezbyt oryginalny, ale to właśnie parę tych ptaków mieliśmy okazję zobaczyć, gdy ostatnio odwiedziliśmy to miejsce.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak stowarzyszenie Jestem na pTAK! chroni przyrodę?
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie

Pomóż nam! Twoje wsparcie pozwala chronić Przyrodę!

Wpłać
na ptaki

Darowizna online

Zobacz pozostałe
formy wsparcia

Zobacz