Dymówka (Jaskółka)

Ten filigranowy, smukły ptak ma lśniące, granatowoczarne upierzenie na głowie, skrzydłach i grzbiecie, ceglastoczerwoną plamę na czole i gardle (która uwydatnia się podczas śpiewu) oraz kremowobiałe podogonie, brzuch i pierś wyraźnie oddzieloną od czerwonej plamy granatowoczarną półobrożą. Elegancji przydaje Dymówkom, rozwidlony ogon z wydłużonymi, wąskimi i lekko rozszerzającymi się na końcach skrajnymi sterówkami. Ogonki samiczek są zwykle nieco krótsze niż u samców i nie mają rozszerzenia na końcu sterówek. Bez względu na płeć, na spodniej stronie rozłożonego ogona widoczny jest ciąg białych plamek. U młodych ale opierzonych już ptaków charakterystyczny jaskółczy ogon jest ledwie zaznaczony, a czerwona plama niewielka i znacznie jaśniejsza niż u dorosłych.

Jak rozpoznać Dymówkę po głosie?

Radosny, potoczysty szczebiot, w którym przeważają szeleszczące i lekko zgrzytliwe dźwięki. Piosenka najczęściej śpiewana jest z powietrza lub z przewodów napowietrznych, a kiedyś słyszano ją tak: „Uszyłabym ci rękawiczki, ale nie mam niiiciii…”

Dymówka większość dnia spędza w powietrzu, gdzie łowi latające owady, co ułatwia jej krótki, ale spłaszczony i szeroko otwierany dziób. Charakterystyczny, szybki i akrobatyczny lot pełen jest nagłych zwrotów i półobrotów. Chętnie poluje nisko nad ziemią, choćby między nogami pasącego się bydła lub nad taflą wody, gdzie przy okazji może się ochłodzić albo napić ani na chwilę nie przerywając przy tym lotu. Zamiast tego zniża się na tyle, aby nabrać wody w dziób lub przez kilka sekund „poserfować” na jej powierzchni. Towarzyskie Dymówki chętnie przesiadują na liniach energetycznych, zwracając uwagę charakterystycznym szczebiotem. Simona Kossak w swojej Dziedzince (leżąca w Puszczy Białowieskiej leśniczówka, w której mieszkała znana aktywistka i przyrodniczka) zaobserwowała, że mieszkające tam Dymówki, również na jej widok odzywały się radosnym szczebiotaniem. Pod koniec lata oraz w okresie przed odlotem Dymówki gromadzą się w coraz większe stada, wykorzystując na noclegi oraz dzienne sejmiki stosunkowo bezpieczne, rozległe trzcinowiska (naturalnie w miejscach gdzie takie są w ogóle dostępne).

Dymówki to ptaki wędrowne. W Polsce rezydują zwykle od kwietnia do końca sierpnia lub początków września, czasem do października. Lecąc na zimowiska do Afryki, na południe od Sahary, niektóre pokonują nawet 10 000 – 12 000 km i to w jedną tylko stronę.

Dymówki to ptaki synantropijne, żyjące w pobliżu ludzkich siedzib, przede wszystkim we wsiach i na przedmieściach, preferując krajobrazy z pastwiskami i łąkami w dolinach rzek lub w sąsiedztwie zbiorników wodnych. W górach występują do wysokości 1000 m n.p.m. (Gorce). Poza osadami ludzkimi spotykane są nielicznie. Żerują na terenach otwartych, nisko nad polami lub latając slalomem wśród pasących się zwierząt. Lubią obecność coraz rzadszych już, odkrytych gnojowisk, nad którymi unoszą się stada much, a także błotniste drogi i brzegi wód, gdzie mogą zbierać materiał do budowy gniazd.
Wiosenna wędrówka Dymówek na lęgowiska zwykle rozpoczyna się pod koniec lutego i w marcu. Jako pierwsze z afrykańskich zimowisk powracają samce i sprawdzają stan gniazd z poprzednich sezonów, rozpoczynają „remont” lub jeśli trzeba zakładają nowe. Budowa gniazda, w którą wkrótce angażuje się również partnerka jest szczególnie intensywna w godzinach porannych i trwa zwykle 7–10 dni. Gniazda dymówek mają kształt otwartej pół-czarki przyklejonej z jednej strony do ściany lub muru, tam gdzie to możliwe z wykorzystaniem jakieś podpórki czy nawet belki. Ptaki lepią gniazda z błota, wzmocnionego źdźbłami traw, a nieckę wykładają delikatnym materiałem roślinnym, włosiem i piórami (często chwytanymi w powietrzu). Gniazda Dymówek mogą być bardzo wytrzymałe. Znane są takie, które zajmowane były przez kolejnych kilkanaście lat, z „rekordzistą” zamieszkiwanym przez 48 sezonów!

Dymówki, mogły towarzyszyć już ludziom pierwotnym, gnieżdżąc się w zasiedlanych przez nich jaskiniach. Potem razem z nimi przeniosły się do pierwszych chat i lepianek. Dzisiaj jaskółki te najczęściej zakładają swoje gniazda w oborach, stajniach, chlewniach, czasami w stodołach, garażach, sieniach czy na strychach. Niewielka część tych ptaków gnieździ się pod mostami, jeszcze rzadziej legną się w naturalnych grotach, szczelinach skalnych itp.

Dymówki wyprowadzają dwa lub rzadziej trzy lęgi w roku. Jaja wysiaduje przede wszystkim samica. Dymówki są ptakami monogamicznymi, ale w niektórych dużych koloniach nawet 1/3 piskląt w gniazdach może mieć innych ojców. Młode opuszczają gniazdo po ok. 18–23 dniach, ale przez kolejne 14–16 dni nadal są dokarmiane przez rodziców – głównie ojca.

Badania wykazały, że samce, które mają dłuższe sterówki, cieszą się większym powodzeniem u samic. Powszechny jest pogląd, że dla partnerek jest to znak, że samiec, który radzi sobie z utrudnieniem (szczególnie odczuwalnym podczas lotu), jakim są wydłużone pióra ogonowe, musi być zdrowym i wytrzymałym osobnikiem, a więc dobrym dawcą genów dla potomstwa.