Dzierlatka

Dzierlatka jest mniej więcej wielkości Skowronka (czyli trochę większa od Wróbla) i tak jak on ma szaro-beżowo-brązowe, skromne barwy. Rysunek na grzbiecie, skrzydłach i piersi to liczne plamki i kreski. Charakterystyczna jest u Dzierlatki krępa sylwetka z krótkim ogonem, lekko wydłużony dziób, jasnobrązowe tęczówki oczu, jasne nogi. Wyróżnia się szczeciniastym, spiczasto „najeżonym” czubkiem na głowie, który nawet po złożeniu pozostaje widoczny. Jej łacińska nazwa – Galerida – oznacza kogoś zakrytego kapturem lub czepcem, a cristata – kogoś mającego na głowie pęk piór lub grzebień. Samiec i samica nie różnią się wyglądem. Młode osobniki mają bardziej plamiste upierzenie i mniejszy czubek.

Jak rozpoznać Dzierlatkę po głosie?

Dzierlatkę określa się jako typ wokalny, mający wiele zróżnicowanych głosów. Najczęściej są to kombinacje 2-4 prostych gwizdów, o tonacjach melancholijnych i przeciągłych. Ptaki używają ich w obrębie terytorium. Inne głosy, w tym wabiące i kontaktowe określane są jako radosny świergot oraz miękkie i ostrzejsze kwilenia. Wiosną i wczesnym latem pan Dzierlatka śpiewa dłuższe, urozmaicone piosenki, złożone z różnych fletowych dźwięków. Często w locie, chętniej jednak na ziemi, z naturalnego podwyższenia np. z kopca kreta, górki kamieni polnych, a nawet niewysokiego krzewu. Potrafi też naśladować głosy innych ptaków.

Typowe środowisko Dzierlatki to otwarte tereny ze skąpą i niską roślinnością zielną, mało urodzajne i piaszczyste. W miastach i na ich obrzeżach takie warunki znajduje na dużych trawnikach i murawach, a także na terenach ruderalnych, wysypiskach śmieci i gruzu, placach i parcelach budowlanych, nasypach kolejowych, na wsi – w skrajach dróg, na łąkach i obrzeżach pól. Poszukujące pokarmu Dzierlatki spotyka się także, zwłaszcza zimą, w okolicach stacji benzynowych, przy supermarketach, a także w miejscach obsługi podróżnych przy autostradach i drogach szybkiego ruchu.
Dzierlatka to jedyny ptak z rodziny skowronkowatych bytujący na terenach zabudowanych i jednocześnie jedyny wśród gatunków krajowych należących do tej rodziny, który prowadzi osiadły tryb życia i nie odlatuje na zimę.
W Polsce najbardziej liczna jest w części południowo-zachodniej, choć jeszcze w latach 90. XX w. obecna była także w wielu miastach Polski środkowej i wschodniej, m.in. w Warszawie, w Płocku i w Białymstoku.
Uważa się, że Dzierlatka pierwotnie zasiedlała azjatyckie stepy i półpustynie. W ciągu kilku wieków dotarła do Europy, zajmując suche i cieplejsze rejony. W ponad 30 podgatunkach zamieszkuje umiarkowane i cieplejsze rejony Eurazję, aż po Chiny i Japonię oraz północną część Afryki, aż do strefy Sahelu (bez Sahary). Nie mają lęgowej Dzierlatej Brytyjczycy, wyginęła niedawno w Skandynawii (na początku lat 90 XX w.) i m.in. w Szwajcarii, nie spotka się jej również w górach.

Podkreślana jest nieduża płochliwość Dzierlatki, co ułatwia jej obserwację. Z drugiej strony ma doskonale maskujące ubarwienie i szczególnie w okresie lęgowym ukrywa się w naziemnej roślinności i unika ludzi. Spłoszona odlatuje nieco w górę, po skosie, robi długą pętlę i wraca w miejsce gniazdowania. Dzierlatka lata niżej i rzadziej niż Skowronek (Polny), jedynie w czasie zalotów zdarza się samcowi unieść nawet na 100 m. Zimą można łatwiej spotkać i rozpoznać Dzierlatkę, a nawet całe, szybko chodzące, stadko tych ptaszków poszukujących na ziemi pożywienia. Ze względu na upodobania pokarmowe i sposoby ich zdobywania, Dzierlatka bywa nazywana Śmieciuszką lub Pośmieciuszką.
Dzierlatki to ptaki monogamiczne, które nawet zimą pozostają w parach. Wiosną, przeważnie w marcu, zajmują terytoria lęgowe. Gniazdo powstaje na ziemi w wygrzebanym dołku, wyścielone trawą, liśćmi, czasem włosiem, ukryte pod niską roślinnością. Może być osłonięte bryłkami ziemi lub kamykami. W budowie, samicy pomaga samiec. Lęgi (zwykle 2 w ciągu roku) od połowy kwietnia do lipca. 3-5 jaj wysiaduje tylko samica. Po ok. 2 tygodniach wykluwają się pisklęta, typowe gniazdowniki, które są karmione przez oboje rodziców. Po ok. 10 dniach opuszczają gniazdo jako wciąż nielotne i zależne od rodziców maluchy, kryjące się w roślinności. Po 14 dniach zaczynają zażywać kąpieli w piasku a po 20 potrafią już dobrze latać. Rodzice karmią młode owadami (małymi larwami, pasikonikami, chrząszczami) i dżdżownicami. Dorosłe Dzierlatki są wszystkożerne, z przewagą pokarmu roślinnego. Jedzą nasiona traw, zielone części roślin i chwastów oraz drobne owady naziemne, jak chrząszcze, i pająki.