Hełmiatka
-
Netta rufina
W Polsce Hełmiatka zaczęła gniazdować lub – co bardziej prawdopodobne – powróciła jako ptak lęgowy pod koniec lat 60. ubiegłego wieku. To wciąż jedna z najrzadszych kaczek w naszym kraju.
Autorka: Agata Rokita
Jak rozpoznać Hełmiatkę?
Jest wielkości Krzyżówki. W okresie godowym głowę samca zdobią nastroszone rudobrązowe pióra tworzące charakterystyczny, puszysty hełm. (Stąd też jej łacińska nazwa, gdzie rufus oznacza kogoś rudowłosego). Czerwone stopy, tęczówka i przede wszystkim dziób to kolejne elementy odróżniające go od innych kaczek. Szyja, pierś, biegnący przez środek brzucha pas i ogon są czarne, skrzydła – jasnobrązowo-beżowe z dużymi białymi plamami widocznymi na skrzydłach złożonych, które w locie z kolei tworzą szerokie, białe pasy. W szacie samicy dominuje kolor szarobrązowy. Na głowie zaznacza się ciemniejsza, szarobrunatna czapeczka, odcinająca się od dużych, popielatych policzków. Oczy brązowe. Na końcu ciemnoszarego dzioba widać różowawą plamkę. W okresie spoczynkowym samiec upodobnia się do samicy, odróżniają go czerwony dziób i tęczówka.
Jak rozpoznać Hełmiatkę po głosie?
Odzywa się rzadko, cichym, chrapiącym głosem.
Gdzie i kiedy można zobaczyć Hełmiatkę?
Hełmiatka to gatunek wędrowny. Przylatuje do Polski w marcu i kwietniu wyjątkowo w maju, odlatuje w sierpniu i wrześniu, czasami później. Wyspowo zamieszkuje środkową, zachodnią i południową Europę. Najwięcej Hełmiatek przychodzi na świat w dolinie rzeki Ebro w Hiszpanii, gdzie doliczono się ponad 1500 par lęgowych. Zwarty areał lęgowy tego gatunku znajduje się w Azji Środkowej – w paśmie biegnącym od północnych wybrzeży Morza Czarnego do Mongolii. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego i południowej Azji.
W Polsce regularnie gniazduje tylko na jeziorze Łuknajno na Mazurach oraz na kilku stanowiskach na Śląsku: w okolicach Oświęcimia, Zatoru i Raciborza, a także w dolinie Nidy. Gniazdo buduje z materiałów roślinnych (trzciny, korzeni, liści, traw), w nadbrzeżnych szuwarach lub w zwałach starej trzciny, obficie wyściełając je puchem. Może budować też gniazdo na lądzie pod osłoną krzewów lub trzcin. W południowej Europie gniazda zakłada także na przybrzeżnych lagunach morskich i w ujściach dużych rzek. Zwykle Hełmiatka gniazduje samotnie, ewentualnie w małych koloniach. Wspomniane już jezioro Łuknajno jest też stałym pierzowiskiem tego gatunku.
Miejsce występowania lub obserwacji
Poznaj bliżej Hełmiatkę
Dietę roślinną, która składa się z liści, kłączy, nasion roślin wodnych i glonów, Hełmiatka wzbogaca wodnymi bezkręgowcami (mięczakami, owadami), drobnymi płazami czy rybami. Pokarm najczęściej zdobywa spławikując (czyli głęboko zanurzając przednią część ciała podczas gdy kuper wystaje pionowo ponad wodę) albo zbierając go z powierzchni wody. W rytuał godowy tego gatunku wpisuje się karmienie roślinami wodnymi samicy przez samca.
Samica składa 8-10 kremowożółtych lub bladozielonych jaj, które wysiaduje około 4 tygodnie. Puchowa izolacja w gnieździe sprawdza się w sytuacji, gdy matka opuszcza je, bo w tym okresie jest już sama, a musi przecież zaspokoić swoje potrzeby fizjologiczne. W sytuacji utraty lęgu Hełmiatki przystępują do niego ponownie. Matka wodzi pisklęta aż do uzyskania przez nie lotności w wieku około 7 tygodni. Dojrzałość płciową młode osiągają w pierwszym bądź drugim roku życia.
Galeria
Z kim łatwo pomylić Hełmiatkę?
Samca Hełmiatki można pomylić – szczególnie gdy obserwuje się go z daleka – z samcem Głowienki. U tego drugiego jednak dziób jest ciemny, a grzbiet popielaty. Łatwiej o pomyłkę w przypadku samic obydwu gatunków. Dla ich odróżnienia warto zwrócić uwagę na duże, szaropopielate i wyraźnie odcinające się od ciemnej linii oczu policzki Helmiatki. (na zdjęciu: samiec Głowienki)
Hełmiatka w liczbach
Masa ciała | 850-1300 g |
Rozpiętość skrzydeł | 84-88 cm |
Długość ciała | 53-58 cm |
Liczebność w Polsce | w Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy z liczebnością w latach 2013-2018 określoną na 15-48 par. |
Status | w Polsce sklasyfikowana jako gatunek narażony, objęta ścisłą ochroną gatunkową, status międzynarodowy LC |
Jak pomóc Hełmiatcę?
Siedliska Hełmiatki są zagrożone m.in. w konsekwencji regulacji rzek oraz melioracji i zabudowy terenów mokradłowych, w tym jezior i stawów. Zatem jeśli to tylko możliwe, sprzeciwiaj się takim działaniom! Bądź świadom/a wartości i usług ekosystemowych, jakie zapewniają mokradła, w miarę możliwości inicjuj działania edukacyjne w tym zakresie! Sprzeciwiaj się polowaniom, podczas których zabijane są Hełmiatki (wskutek niewiedzy lub pomylenia z gatunkami łownymi), mimo że są gatunkiem chronionym.
Podpisuj stosowne petycje, jak np. dotyczącą moratorium na zabijanie dzikich ptaków w Polsce, zainicjowaną przez koalicję Niech Żyją!
Bibliografia
Biuletyn Monitoringu Przyrody, 2019/2
Kruszewicz A., Ptaki Polski, Multico 2010
Ptaki. Przewodnik Collinsa, Multico 2012
- Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
- Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie