Atlas ptaków

Puszczyk (zwyczajny)

    Strix aluco

Jak na prawdziwą sowę przystało, Puszczyka łatwiej usłyszeć niż zobaczyć – być może najłatwiej w kinie lub telewizji. Jego przyprawiający o ciarki głos tak bardzo spodobał się twórcom filmów grozy i sensacji, że towarzyszy on co bardziej dramatycznym scenom bez względu na to, gdzie dzieje się akcja. Ot, choćby w Hollywood, gdzie jednak Puszczyki Zwyczajne nie mieszkają. Ani tam, ani nigdzie w Ameryce. Przy odrobinie szczęścia zobaczymy je za to – a przede wszystkim usłyszymy – w całej Europie, z wyjątkiem krańców północnych i niektórych wysp, a także w Maroko i dalej na Wschód, aż po zachodnią Syberię i wyspowo, aż po Chiny i Koreę. Łącznie około 10 podgatunków.
Autorka: Anna Koksa

Jak wygląda Puszczyk zwyczajny

Jak rozpoznać Puszczyka?

Puszczyk ta najbardziej nocna z naszych sów – dzień przeczekuje w dziupli lub innej kryjówce i nie łatwo go wypatrzyć, szczególnie, że  maskuje go doskonały kamuflaż. Gdy to się uda, zobaczymy pozornie dość dużego ptaka o zwartej, krągłej sylwetce, z wielką głową i dobrze zaznaczoną szlarą. Puszczyk występuje w dwóch zasadniczych odmianach barwnych – rdzawej i szarej – oraz nieskończenie wielu odcieniach. Tym samym odznacza się największą zmiennością upierzenia spośród wszystkich naszych sów. Bez względu na barwę podstawową, jego pióra przetyka czarny, a miejscami czarno-biały, kreskowany wzór. Czarne, lśniące oczy w otoczeniu puszystych piór sprawiają, że Puszczyk wygląda jak pluszowa zabawka – ale nie dajmy się zwieść. Miękkość piór zapewnia mu bezszelestny i bezwietrzny lot i jest jeszcze jednym przystosowaniem bardzo skutecznego i wszechstronnego drapieżcy. Samce i samice nie różnią sią barwą, a jedynie wielkością. U sów, jak u wszystkich typowych drapieżnych (szponiastych), samice są większe!

średni rozmiar
sylwetka ptaka podobna do Sowa
sylwetka ptaka w locie podobna do Myszołów
jastrzębi dziób
brązowy kolor

Jak rozpoznać Puszczyka po głosie?

O ile spotkanie z Puszczykiem w dużym stopniu zależy od szczęścia, o tyle usłyszenie go nie powinno być problemem. Intensywność, z jaką odzywają się Puszczyki oraz różnorodność ich głosów może być wręcz myląca. Najbardziej charakterystyczne są głośne, terytorialne wołania samca: „huuu” – przerwa – „hu” – przerwa – lekko wibrujące „huhuhuhuhu” oraz nieskończona liczba wariacji na ten temat. Ona odpowiada kujawiakiem – i już wiadomo, dlaczego dawniej Puszczyka nazywano też kuwikiem albo kuwokiem. On zresztą też czasami używa tego motywu.

Gdzie i kiedy można zobaczyć Puszczyka?

Przede wszystkim i zgodnie z nazwą – w puszczach i lasach z dojrzałymi, dziuplastymi drzewami, ale że takich dzisiaj ze świecą szukać, puszczyki coraz śmielej kolonizują stare aleje, parki, zadrzewione cmentarze i ogrody, wsie i miasta. Z wysokim prawdopodobieństwem możemy założyć, że bliżej lub dalej naszego domu jakaś para Puszczyków będzie miała swój rewir. Jeśli po nocach docierają do nas mroczne pohukiwania, a czasami upiorne piski i okrzyki, to najpewniej one. Wydaje się, że ze wszystkich sów, to właśnie Puszczyk najlepiej zaadaptował się do naszej mocno zurbanizowanej cywilizacji. Z powodzeniem skolonizował nawet tak duże miasta, jak Londyn czy Berlin. Puszczyki mieszkają też m.in. w warszawskich Łazienkach.

Miejsce występowania lub obserwacji

Poznaj bliżej Puszczyka

Jak wygląda Puszczyk?
Jak wygląda Puszczyk?

Puszczyk nie należy do wybrednych ani nieśmiałych – i nierzadko wypuszcza się na inne, mniejsze lub słabsze sowy, a także na Krogulce i Pustułki! Z tymi pierwszymi konkuruje w polowaniach na drobne ptaki, z tymi drugimi łowiąc tak ważne dla sów drobne gryzonie. Puszczyki mają dwa w jednym: jednocześnie zdobywają pożywienie i eliminują konkurencję. (One sam z tego samego powodu muszą uważać m.in. Jastrzębie, a nawet Myszołowy oraz większe od siebie Puszczyki Uralskie, czy Puchacze). Poza tym, Puszczyk poluje na wszystko, na co może sobie pozwolić, biorąc pod uwagę jego stosunkowo skromne gabaryty (najwyżej wielkości Wrony), które w razie potrzeby kompensuje determinacją i odwagą, a w jego menu pojawiają się również dorodne szczury, Wiewiórki, Króliki i małe Zające. W naszej części Europy drobne ssaki, przede wszystkim norniki, nornice, myszy i ryjówki, wypełniają 62,5 procent ich diety. Ptaki 11,8, żaby 10,2, owady i bezkręgowce 14,8. Reszta to ryby, jaszczurki, skorupiaki i inne żyjątka. Gdy bujna letnia roślinność utrudnia polowanie na gryzonie, w ich diecie szybko przybywa kretów oraz młodych ptaków. Praktyczne i pomysłowe puszczyki potrafią sobie poradzić niemal w każdych warunkach.

Puszczyki polują głównie z zasiadki, choć w terenie otwartym sporo czasu spędzają w powietrzu, tak jak robią to płomykówki i uszatki. Oprócz tego ściągają podwieszone w swoich kryjówkach nietoperze oraz wysiadujące w gniazdach lub śpiące na gałęziach ptaki. Kiedy trzeba, wypłaszają je w środku nocy z bezpiecznego noclegowiska, zyskując nad nimi całkowitą przewagę. Obserwowano nawet polowania w parach – jeden ptak płoszył, a drugi łapał. Puszczyki kopią w ziemi lub próchnie, żeby dostać się do soczystych chrząszczy i ich larw, albo czekają w bezruchu na dżdżownice szykujące się do wyjścia na powierzchnię. Kamery CCTV przyłapały je nawet na wyjadaniu ryb z ogrodowych sadzawek.

Puszczyki składają zwykle 3-5 białych, mocno zaokrąglonych jaj. W naszym klimacie jaja najczęściej pojawiają się w gniazdach w marcu. W miastach może być to już luty, a nawet styczeń. Typowo dla wszystkich sów, wysiadywanie rozpoczyna się od złożenia pierwszego jaja. Wysiaduje tylko samica, którą dokarmia w tym czasie jej partner, a że jaja składane są co dwa dni, młode wykluwają się w takich samych odstępach czasu. Oznacza to, że w gnieździe znajdują się pisklęta w bardzo różnym stadium rozwoju, które konkurują ze sobą o pokarm. W dobrych, tzw. mysich latach, gdy pożywienia jest w bród, całe rodzeństwo szczęśliwie wylatuje z gniazda. W chudych latach, rywalizacja i agresja między rodzeństwem może być tak duża, że wieku młodzieńczego doczeka tylko jedno czy dwoje najstarszych – kosztem tych młodszych. Nazywamy to kainizmem.

Młode, gdy się usamodzielnią – najczęściej w okresie sierpień-listopad – rozlatują się w promieniu do 100 kilometrów. Poszukują dwóch najważniejszych rzeczy w życiu Puszczyka: własnych, możliwie zasobnych terytoriów, których mapę doskonale zapamiętają (szczególnie przydatne w ciemnościach!) i których z determinacją będą bronić przed innymi Puszczykami (i nie tylko Puszczykami). Oraz drugiej połowy, z którą być może spędzą całe życie.

Późną jesienią, zarówno młodzi zdobywcy, jak i zasiedziałe samce, od zmroku do świtu będą obwieszczały światu, a przede wszystkim potencjalnym konkurentom i sąsiadom, że oto zajęły swój rewir. Jeśli po sąsiedzku odzywa się jakiś nowy głos, terytorialne okrzyki będą jeszcze częstsze i jeszcze głośniejsze. Najwyraźniej wszystkie ptaki w okolicy rozpoznają się po głosach!

Puszczyki żyją średnio około 5 lat. Ale to tylko średnia, szczególnie mocno zaniżana przez bardzo wysoką śmiertelność młodzieży – zjawisko charakterystyczne dla większości dzikich zwierząt. Tymczasem najstarszy znany dziki Puszczyk przeżył ponad 18 lat. W niewoli – ponad 27! Średnia przeżywalności ptaków dorosłych w ciągu roku wynosi 76,8% Najczęstszą przyczyną śmierci ptaków dorosłych są tak zwane czynniki ludzkie (antropogeniczne).

Galeria

Z kim łatwo pomylić Puszczyka?

Puszczyki Zwyczajne w szarej tonacji barwnej można pomylić z ich bardzo bliskim krewnym, ale normalnie wyraźnie większym Puszczykiem Uralskim.

Jak wygląda Puszczyk Uralski?

Puszczyk Uralski trzyma się również dużych, możliwie odludnych kompleksów leśnych.
Na obu zdjęciach: Puszczyk Uralski. 

Jak odróżnić Puszczyka Zwyczajnego od Puszczyka Uralskiego?

Puszczyk w liczbach

Masa ciała385-800 gramów
Rozpiętość skrzydeł81-105 cm
Długość ciała37-46 cm
Liczebność (w Polsce)Puszczyk Zwyczajny jest dzisiaj naszą najliczniejszą sową, z populacją 65–75 tysięcy par
StatusŚrednio liczny gatunek lęgowy

Jak pomóc Puszczykowi?

Ograniczając zużycie pestycydów, które trują jedzenie Puszczyków albo i same ptaki oraz pozostawiając dojrzałe, dziuplaste drzewa oraz dostęp do stodół i strychów, gdzie sowy mogłyby założyć gniazdo lub znaleźć schronienie przed niepogodą oraz światłem dnia. Jeśli chcielibyśmy mieć sowę u siebie, to najłatwiej będzie nam przekonać Puszczyka właśnie, który chętnie korzysta chociażby ze skrzynek lęgowych. Ale uwaga – Puszczyk, jak każda szanująca się sowa, znany jest z agresywnej obrony gniazda i młodych. Gdybyśmy mieli wątpliwości, wystarczy, że nie będziemy się zbytnio zbliżać do gniazda. Jaki dokładnie będzie bezpieczny dystans? – ptaki same dadzą nam znać. Poza tym one przeważnie się budzą, gdy my idziemy spać.

Bibliografia

Opis Puszczyka Zwyczajnego powstał w oparciu o fragmenty książki Noc Sów. Opowieści z lasu, autorstwa Jacka Karczewskiego, Wydawnictwo Poznańskie, 2020

Dzięki Tobie te miejsca zmieniają się w raj dla ptaków!

Lajkujesz z kanapy, czy działasz w terenie? Działaj z nami w taki sposób, jaki najbardziej Ci odpowiada.

  • 23 000 dolarów rocznie! Co najmniej tyle warte są różnorodne usługi jakie dostarczają nam zdrowe bagna w przeliczeniu na jeden tylko hektar! Tereny mokradłowe (bagna, podmokłe łąki) są jednym z najszybciej zanikających typów siedlisk przyrodniczych w skali nie tylko Polski, czy Europy, ale całego świata! Znikające ptaki wodno-błotne są niestety smutnym dowodem tych zmian. Tylko w ciągu ostatnich 30-40 lat populacja Czajki Vanellus vanellus skurczyła się o 55% , Krwawodzioba Tringa totanus o 54%, Kszyka Gallinago gallinago o 48%, Potrzosa Emberiza schoeniclus o 38%, Strumieniówki Locustella fluviatilis o 74%, Świerszczaka Locustella naevia o 73%, a Pliszki żółtej Motacilla flava o 76%. Pomóż nam tworzyć kolejne ostoje dla ptaków!
Zobacz inne formy wsparcia
  • Bagna są dobre!
  • Symbolem naszego rezerwatu jest Sasanka. Sasankowe murawy to dobrze zachowane murawy ciepłolubne na malowniczych, zboczach byłego wyrobiska piasku.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak chroni przyrodę stowarzyszenie Jestem na pTAK!
  • Symbolem naszej ptasiej ostoi jest Żuraw. Gatunek może niezbyt oryginalny, ale to właśnie parę tych ptaków mieliśmy okazję zobaczyć, gdy ostatnio odwiedziliśmy to miejsce.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak stowarzyszenie Jestem na pTAK! chroni przyrodę?
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie

Pomóż nam! Twoje wsparcie pozwala chronić Przyrodę!

Wpłać
na ptaki

Darowizna online

Zobacz pozostałe
formy wsparcia

Zobacz