Jerzyk

Większy od jaskółek, z długimi, sierpowatymi skrzydłami o rozpiętości do 44 cm, ze słabo rozwidlonym, krótkim ogonem i z bardzo krótkimi nogami, których wszystkie palce skierowane są do przodu. Lata w stadach, niezwykle szybko, naprzemiennie ślizgami lub płytko, poruszając skrzydłami. Cały w kolorze brunatnym, z delikatnym połyskiem i jaśniejszym, białawym gardłem. Młode są podobne do dorosłych, z jaśniejszym podbródkiem i białym czołem.

Jak rozpoznać Jerzyka po głosie?

Pierwotnym biotopem lęgowym Jerzyka były skały oraz dojrzałe, dziuplaste drzewa, obecnie najliczniej występuje w dużych i mniejszych miastach, rzadziej na wsiach, wyjątkowo poza terenami zurbanizowanymi.

Areał lęgowy Jerzyka obejmuje Europę, masyw Atlasu w północnej Afryce oraz znaczną część Azji. Zimuje w Afryce Południowej.
W Polsce obecne od maja do końca sierpnia.

Tak zachwycał się Jerzykiem Jan Sokołowski: „Dzięki długim, mocnym skrzydłom i niezmiernie rozwiniętym mięśniom piersiowym jerzyk lata niebywale szybko i jak strzała przeszywa powietrze, przy czym uderza skrzydłami bardzo gwałtownie. Chociaż ptak skrzydłami nie wymachuje, a raczej wprawia je w drgania jak sprężyny, uwidacznia się w ruchach wielka siła, jak gdyby zamiast zwykłych mięśni miał cięciwy”.
Jerzyk większość czasu spędza wysoko w powietrzu, rozwijając prędkości do 112 km/godz. w locie poziomym. Skrajnie przystosowany do życia w locie, jest prawdopodobnie najsprawniejszym lotnikiem spośród wszystkich ptaków. Jerzyki w powietrzu śpią, unoszone przez ciepłe prądy powietrzne na wysokości ponad 2000 m, piją wodę, polują na owady, a nawet uprawiają miłość!

Jerzyki są monogamiczne, dojrzałość płciową osiągają zwykle w trzecim roku życia. Łączą się w pary na całe życie. Spotykają się wiosną, przy gnieździe, do którego wędrują osobno. Gniazdują w mniejszych lub większych koloniach. Do Polski przylatują pod koniec kwietnia i na początku maja, a odlatują już w sierpniu. Wyprowadzają jeden lęg w roku. Gniazda zakładają w szczelinach wysokich budynków, takich jak wieże kościelne czy stare kamienice, a także w stropodachach. Licznie gniazdują w blokach i wieżowcach z wielkiej płyty, rzadziej w naturalnych, skalnych szczelinach lub dziuplach, coraz częściej za to w specjalnie dla nich instalowanych budkach lęgowych. Gniazdo budują ze schwytanych w locie piór, sierści, puchu i drobnych traw, które spajają śliną w płaską miseczkę.

Jak wyglądają pierwsze dni młodych Jerzyków?

Samica znosi 2–3 białe jaja, które wysiaduje 20–27 dni. Nagie pisklęta wkrótce pokrywają się niebieskoszarym puchem. „Prosząc” rodziców o pokarm, nie otwierają dziobków, lecz skubią pióra na ich szyjach. Na ten sygnał rodzice wpychają im głęboko do gardeł zbite w kulki, maleńkie, złapane w powietrzu owady. Młode wyjątkowo długo pozostają w gnieździe: około 5–8 tygodni. Gdy pod koniec czerwca opuszczają gniazdo, natychmiast stają się samodzielne i są w stanie „wyrobić swą normę dzienną”, czyli pokonać kilkaset kilometrów! Początkowo można je odróżnić od rodziców po nieco szerszych skrzydłach. Jerzyki są silnie przywiązane do swoich miejsc lęgowych. W razie ochłodzenia rodzice odlatują na południe, a pisklęta zapadają w rodzaj hibernacji, która może trwać nawet kilkanaście dni. W tym czasie rodzice mogą żerować w odległości dwóch tysięcy kilometrów od gniazda! Jerzyki są jednymi z naszych największych sprzymierzeńców w zwalczaniu dokuczliwych w miastach owadów. Chwytają je tysiącami dla swoich piskląt, a kolejne tysiące – dla siebie.

Łacińska nazwa apus znaczy „beznogi”. Ich nogi są małe i nie nadają się do chodzenia, za to bardzo dobrze służą do czepiania się pionowych ścian, murów, skał czy drzew. Dlatego też Jerzyk nie siada na ziemi, a gdy już to zrobi, poderwanie się z niej do lotu bywa dla niego trudne.