Orlik Grubodzioby

Dorosły Orlik Grubodzioby w locie wygląda zjawiskowo – jego masywna, bardzo ciemna sylwetka z szerokimi skrzydłami w kształcie prostokąta majestatycznie unosi się nad ziemią. Elementem charakterystycznym w skrzydle jest 7 palczastych lotek Ogon stosunkowo krótki. Żółto-czarny dziób i żółte nogi przełamują monochromatyczność ciemnobrązowego upierzenia.

Samice zwykle wyraźnie większe od swoich partnerów.

Jak rozpoznać Orlika Grubodziobego po głosie?

Przez Polskę przebiega zachodnia granica występowania tego gatunku – stałym lęgowiskiem jest już u nas tylko Kotlina Biebrzańska, gdzie gniazduje kilkanaście par. W tej liczbie uwzględniane są także pary mieszane (z Orlikiem Krzykliwym), których obecność stwierdzono też na obrzeżach Puszczy Białowieskiej i na Lubelszczyźnie. Par składających się z samych Orlików Grubodziobych jest jeszcze mniej – przypuszczalnie nie więcej niż 10. Jest to więc „biały kruk” wśród ptaków.

Orliki Grubodziobe lęgną się w Palearktyce – od wschodniej Europy aż po wybrzeża Pacyfiku. Światową populację tego gatunku szacuje się na ok. 3000 par, z czego na Europę przypada ok. 1000 par. Najwięcej jest ich w Rosji (ok. 800 par) i na Białorusi (ok. 100-150 par).

Orliki zamieszkujące nasz kontynent zimują na południu Europy i w północno-wschodniej Afryce, m.in. w Sudanie, gdzie odlatują od września do listopada. Do Polski wracają pod koniec marca lub na początku kwietnia.

Rozległe bagna i torfowiska to ich dom. Na początku okresu lęgowego, o ile na rozlewiskach jest woda (a w ostatnich latach obserwujemy niekorzystną tendencję do ciągłego obniżania się poziomu wód zarówno gruntowych jak i powierzcniowych), ptaki te żyją w izolowanych enklawach, trudno dostępnych dla człowieka.

Na gniazda wybierają dojrzałe i wysokie drzewa o rozłożystych koronach, najczęściej na skraju rozległego podmokłego lasu – olsu lub brzeziny moczarowej. W początkowej fazie lęgu teren ten jest zazwyczaj podtopiony, stając się niedostępną i zapewniającą bezpieczeństwo ostoją. Orliki Grubodziobe zwykle same budują z gałęzi solidne gniazdo o średnicy 1,3 m, które służy im kilka lat i może w końcu osiągać prawie metrową wysokość. Zajmują też opuszczone gniazda po Orliku Krzykliwym, Jastrzębiu, czy Bieliku. Przez cały okres lęgowy donoszą do gniazda świeże gałązki drzew, co ma – jak się przypuszcza – odstraszać pasożyty.

Orlica składa najczęściej 2 jaja. Z pary piskląt zwykle dorasta starsze i silniejsze, które w ramach tzw. kainizmu eliminuje słabsze rodzeństwo. Młode opuszcza gniazdo po 9 tygodniach.

Orliki Grubodziobe, to ptaki dwusiedliskowe. Pod gniazda potrzebują dojrzałych lasów, a na polowanie lecą na bagienne łąki i rozlewiska, w promieniu 10 km od gniazda. Ofiar – głównie gryzoni i mniejszych ptaków – wypatrują z lotów patrolowych. W godzinach rannych i wieczornych polują z zasiadki, np. z gałęzi drzewa. Jak na mieszkańców terenów podmokłych przystało, w ich diecie są też płazy i duże owady, które chwytają, przemierzając swój rewir pieszo.

Orlik Grubodzioby to jeden z naszych najrzadszych ptaków, któremu dedykowano m.in. wieloletni projekt Orlik Grubodzioby Ptak Jakich Malo! wdrażany przez Ptaki Polskie (obecnie Jestem na pTAK! i Partnerów (Biebrzański Park Narodowy oraz Komitet Ochrony Orłów). Niekorzystną tendencją z punktu widzenia ochrony Orlika Grubodziobego jest krzyżowanie się z Orlikiem Krzykliwym, co ułatwia kurczenie się i zanikanie optymalnych lub tylko dogodnych siedlisk (przesuszenie bagiennych łąk i co za tym idzie sukcesja krzewów i drzew na żerowiskach oraz brak dojrzałych, odpowiednio silnych drzew pod gniazda). Sytuację Grubodziobych dodatkowo utrudnia geograficzna izolacja naszej populacji, która przez wielkoskalowe melioracje i osuszanie bagien straciła kontakt z ptakami gnieżdżącymi się na Białorusi i Ukrainie.