Atlas ptaków

Wróbel

    Passer domesticus

Lecz czczę cię, wróblu, w skromnym tym panegiryku
Przeto, że nie masz innych cnót, zalet i chwały,
Wszędobylski, bezczelny, głodny uliczniku,
I w szarej swej beztrosce gwiżdżesz na świat cały.
(Leopold Staff, Do wróbla)

Autorka: Aleksandra Marczuk

Co robi Wróbel?

Jak rozpoznać Wróbla?

Przodkowie dzisiejszego Wróbla przyłączyli się do ludzi w Persji lub na peryferiach Azji Mniejszej około 10 tys. lat temu i razem z nimi skolonizowali cały świat. Choć Wróbel wydaje się dzisiaj pospolity, tak u nas, jaki i w prawie całym swoim obecnym zasięgu, mógłby zostać uznany za gatunek egzotyczny. To ptak krzepki, o stosunkowo dużej głowie z szarym wierzchem i niebieskawymi refleksami. Policzki ciemnoszare, skronie brązowe, od oka do dzioba biegnie czarny pasek. Brązowy grzbiet ozdobiony czarnym kreskowaniem, a na skrzydle biała przepaska, brzuch szary.

Ciekawym elementem upierzenia samca w szacie godowej jest czarny „śliniak” na piersi, który ptaki z dumą eksponują. Wielkość tego elementu oraz intensywność ubarwienia decydują o atrakcyjności wróbla w oczach samic oraz jego rywali. Jesienią upierzenie samczyków traci swoją intensywność, zacierają się jego bardziej zdobne elementy i kontrasty.

Samice i młode są jeszcze bardziej niepozorne – brudnoszare od spodu, na grzbiecie szarobrązowe, czarno kreskowane. Nie mają czarnych piór wokół oczu ani na piersi, czapeczka na głowie nie jest szaroniebieska, lecz płowobrązowa, a zamiast charakterystycznych dla samczyków brązowych „zakoli” mają mało wyraźną, brudnopłową brew.

Ruchliwe, gadatliwe i bardzo towarzyskie, Wróble potrafią funkcjonować tylko w grupie. Im większa wróblowa społeczność, tym lepiej. Całymi godzinami sejmikują w kępach krzewów lub w gęstych koronach niskich drzew. Wspólnie jedzą, kąpią się – w piachu lub w wodzie – i nocują. Ich charakterystyczne, znane chyba wszystkim, ćwierkanie to rozbudowane kody komunikacyjne.
Zimą odwiedzają karmnik, kiedy to lubią się pożywiać nie tylko w samym karmniku, ale także pod nim. Warto im zostawić trochę ziarna na ziemi.

mały rozmiar
sylwetka ptaka podobna do Wróbel
sylwetka ptaka w locie podobna do Wróbel
krótki dziób
brązowy kolor

Jak rozpoznać Wróbla po głosie?

Charakterystyczne ćwir-ćwir lub czilp-czep, czilp-czep.

Gdzie i kiedy można zobaczyć Wróbla?

Wróble to ptaki osiadłe i synantropijne – występują tam, gdzie żyją ludzie. Preferują tereny zabudowane – zarówno wiejskie, zwłaszcza z dużym udziałem pól uprawnych, jak i zurbanizowane. Popularne na skwerach, zieleńcach i w miejskich parkach – na podwórkach, w przydomowych sadach i ogrodach. Unikają kompleksów leśnych czy izolowanych gospodarstw. Nie występują na obszarach niezasiedlonych przez człowieka.

Miejsce występowania lub obserwacji

Poznaj bliżej Wróbla

Jak wygląda Wróbel?
Jak wygląda Wróbel?

Wróblowi jako jednemu z pierwszych ptaków Linneusz nadał nazwę gatunkową i uwzględnił go w nowej systematyce. Od Wróbla pochodzi też nazwa całego rzędu ptaków – wróblowate, obejmującego 4,5 tys. gatunków, czyli blisko połowę rozpoznanych do tej pory taksonów. Wróbel jest kiepskim lotnikiem (około 45 minut ciągłego latania może go doprowadzić do śmierci), ale towarzysząc człowiekowi, dotarł niemal do wszystkim zakątków świata i posiadł niezwykłą zdolność adaptacji. Podróżował na statkach i w pociągach – dzisiaj lata samolotami i jeździ tirami. Amerykę „odkrył” w 1852 roku, Australię – w 1863. Za ludźmi ptaki zeszły nawet setki metrów pod ziemię – do kopalń, gdzie rozmnażały się nawet przy sztucznym oświetleniu. Nie boją się też ekstremalnych dla nich wysokości – na tarasy widokowe najwyższych wieżowców potrafią się dostać windą.

Życie w grupie zapewnia im większą ochronę przed drapieżnikami i ułatwia odnajdywanie pożywienia (każdy ptak może wskazać pozostałym miejsce obfite w pokarm i trasę lotu), a także szybsze przyswajanie nowych umiejętności (np. otwierania pojemników z jedzeniem). Wróble zwykle łączą się w stałe pary, ale ponieważ żyją w mniejszych lub większych koloniach, nierzadko dochodzi do zdrad małżeńskich i silnej rywalizacji o partnerki, czemu sprzyja wielki temperament seksualny wróbla. W okresie godowym samiec zwabia samice charakterystycznym ćwierkaniem i efektownym tokowaniem, odstraszając konkurentów. Bójki nie należą wówczas do rzadkości. Nie mniej waleczne są też samice – potrafią zniszczyć rywalkom gniazda i lęgi.

Pomysłowość wróbli w wynajdywaniu miejsc gniazdowania wydaje się nieograniczona. Ptaki wiją gniazda w stodołach, szczelinach domów i budkach lęgowych, za uchwytami mocującymi rynny do murów, w krokwiach, w doniczkach na gankach i parapetach oraz we wnętrzach latarni ulicznych. Odkryto je nawet w pompach na szybach naftowych. Samo gniazdo często ma kształt przypominający kulę z otworem wejściowym z boku.

W gorącym klimacie, w którym żyli przodkowie wróbli, gniazda takie zapewniał ochronę przed słońcem i upałem – u nas również przed chłodem.
Wróble wyprowadzają do czterech lęgów w roku. Przygotowaniem domu, wysiadywaniem jaj i karmieniem piskląt zajmują się ptaki obu płci.
Młode szybko dojrzewają. Już półroczne ptaki są biologicznie zdolne do rozrodu, ale takie lęgi zwykle kończą się niepowodzeniem. Zagrożeniem dla lęgu są m.in. złe warunki atmosferyczne. Wróble żywią się owocami, kwiatami, pąkami i liśćmi, nasionami, zbożem i najróżniejszymi resztkami ze stołu człowieka, co często nie pozostaje bez wpływu na ich zdrowie. Pisklęta karmione są głównie owadami, gdy podrosną – mieszanką delikatniejszych nasion i owadów.

Galeria

Z jakim ptakiem można pomylić Wróbla?

Z daleka lub przy gorszej widoczności Wróbel można pomylić z jego bliskim kuzynem Mazurkiem, którego bez względu na płeć najłatwiej odróżnić po czekoladowobrązowej głowie z białymi polikami i czarną plamką na nich.
(Mazurek, fot. Anna Kaleńska)

Jak odróżnić Wróbla od Mazurka?

Wróbel w liczbach

Masa ciała20–40 g
Rozpiętość skrzydeł20–22 cm
Długość ciała16–18 cm
Liczebność (w Polsce)obecnie jego populację szacuje się na około 6,5 mln par. W ostatnich latach gatunek ten zmniejsza swoją liczebność, a wiele kolonii zniknęło.
Statusstatus LC w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych

Jak pomóc Wróblowi?

Ptaki, które skolonizowały niemal cały glob, towarzysząc człowiekowi, teraz z jego powodu giną. W wyniku ocieplania budynków i remontowania elewacji, likwidacji nisz, szczelin, wykuszy i zakamarków tracą swoje miejsca gniazdowania. Na zmniejszenie populacji wpływa także nadmierne betonowanie miast i likwidacja miejskich łąk oraz związany z tym zanik owadów, którymi żywią się głównie pisklęta.

Zgubne dla wróbli jest też suwanie krzewów, gdzie towarzyskie z natury ptaki mogłyby sejmikować, dojrzałych, dziuplastych drzew, gdzie z kolei mogłyby zakładać gniazda, nocować lub chronić się przed chłodem. Istotnym problemem jest też zatrucie pestycydami, a także spaliny i skażone powietrze. Dużym zagrożeniem są koty. Aby zwrócić uwagę na wymieranie Wróbli, w 2010 roku ustanowiono 20 marca Dniem Wróbla. Z ciekawą inicjatywą wyszedł Kraków, tworząc Asocjację Promotorów Radosnego Ptaka, dzięki której w mieście zamontowano budki lęgowe dla Wróbli i innych małych ptaków.

Jeśli chcemy nadal cieszyć się towarzystwem Wróbli, twórzmy parki i ogrody na pTAK, dbajmy o zieleń, w tym zakrzewienia i miejskie łąki, oszczędźmy choć niektóre zakamarki w elewacjach i nie zamykajmy dostępu do stropodachów – jeśli jednak dzieje się inaczej kompensujmy to budkami. Ochronie lokalnych populacji sprzyjać będzie także sezonowe dokarmianie tych ptaków, szczególnie ziarnami zbóż i słonecznikiem, w przydomowych lub osiedlowych karmnikach zlokalizowanych w bezpiecznych dla ptaków miejscach, niedostępnych dla kotów.

Bibliografia

Przewodnik Collinsa. Ptaki Europy i obszaru Śródziemnomorskiego, Warszawa 2012.

Ackerman Jennifer, Geniusz ptaków, Kraków 2017.

Bralczyk Jerzy, Zwierzyniec, Warszawa 2019.

Emery Nathan, Ptasia inteligencja. Rozważania nad intelektem ptaków, Warszawa 2018.

Karczewski Jacek, Jej wysokość gęś. Opowieści o ptakach, Poznań 2019.

Kossak Simona, Opowieści, Białystok 2017.

Łubieński Stanisław, Dwanaście srok za ogon, Wołowiec 2016.

Pióro Marek, Plamka mazurka. Jak ptaki odmieniły moje życie, Warszawa 2019.

Sokołowski J., Ptaki Polski, Warszawa 1988.

www.birdlife.org

www.en.wikipedia.org

Dzięki Tobie te miejsca zmieniają się w raj dla ptaków!

Lajkujesz z kanapy, czy działasz w terenie? Działaj z nami w taki sposób, jaki najbardziej Ci odpowiada.

  • 23 000 dolarów rocznie! Co najmniej tyle warte są różnorodne usługi jakie dostarczają nam zdrowe bagna w przeliczeniu na jeden tylko hektar! Tereny mokradłowe (bagna, podmokłe łąki) są jednym z najszybciej zanikających typów siedlisk przyrodniczych w skali nie tylko Polski, czy Europy, ale całego świata! Znikające ptaki wodno-błotne są niestety smutnym dowodem tych zmian. Tylko w ciągu ostatnich 30-40 lat populacja Czajki Vanellus vanellus skurczyła się o 55% , Krwawodzioba Tringa totanus o 54%, Kszyka Gallinago gallinago o 48%, Potrzosa Emberiza schoeniclus o 38%, Strumieniówki Locustella fluviatilis o 74%, Świerszczaka Locustella naevia o 73%, a Pliszki żółtej Motacilla flava o 76%. Pomóż nam tworzyć kolejne ostoje dla ptaków!
Zobacz inne formy wsparcia
  • Bagna są dobre!
  • Symbolem naszego rezerwatu jest Sasanka. Sasankowe murawy to dobrze zachowane murawy ciepłolubne na malowniczych, zboczach byłego wyrobiska piasku.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak chroni przyrodę stowarzyszenie Jestem na pTAK!
  • Symbolem naszej ptasiej ostoi jest Żuraw. Gatunek może niezbyt oryginalny, ale to właśnie parę tych ptaków mieliśmy okazję zobaczyć, gdy ostatnio odwiedziliśmy to miejsce.
Zobacz inne formy wsparcia
  • Jak stowarzyszenie Jestem na pTAK! chroni przyrodę?
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz więcej
  • Naucz się rozpoznawać ptaki! Kurs online - jak rozpoznawać ptaki? zobacz wydarzenie

Pomóż nam! Twoje wsparcie pozwala chronić Przyrodę!

Wpłać
na ptaki

Darowizna online

Zobacz pozostałe
formy wsparcia

Zobacz