Co dają nam drzewa?

Być może nie raz uderzyła was zmiana jakości powietrza, gdy z lasu lub parku wychodzicie na ruchliwą ulicę albo zabudowaną przestrzeń pozbawioną prawdziwej zieleni (dojrzałych drzew i zakrzewień)… Otóż tlen, to nie jedyna usługa, którą zapewniają nam drzewa i krzewy. Ich liście, gałęzie, konary, a także pnie i żłobiona, chropowata kora oraz mchy i porosty na niej – wszystko to razem działa jak wielkie miotły do zamiatania powietrza. Nie wierzycie? To przyjrzyjcie się pniom, liściom, gałęziom, korze na drzewach i krzewach przy choćby średnio ruchliwej drodze. Przejedźcie po nich palcem, albo białą chusteczką. Możecie przeprowadzić mały eksperyment i zostawić ją tam na dzień, tydzień lub miesiąc. Maź, którą widzicie na swoich palcach lub na chusteczce, to, oprócz dwutlenku węgla, dwutlenek siarki, wysoce toksyczne metale ciężkie, takie jak ołów, kadm, miedź i cynk, sadze samochodowe, mikrocząsteczki ogumienia uwalniane w wyniku ścierania opon na asfalcie i dużo, dużo więcej…

Wszystko to byłoby na naszych meblach i kanapkach, na naszej skórze, we włosach, w uszach, w płucach, w żołądku, w mózgu, we krwi… Byłoby, gdyby po drodze nie wyłapały tego drzewa i krzewy. Jak dużo jest w powietrzu roznoszonych przez wiatr, trujących zawiesin, które urzędnicy nazywają pyłami dyspersyjnymi?… (Brzmi tak obco, że nie będziemy o tym ani mówić, ani nawet myśleć). Chyba dużo, bo na jednym hektarze zadrzewień i zakrzaczeń w ciągu roku odkłada się od kilkunastu do kilkudziesięciu ton. (Obliczono, że na przykład w Chicago drzewa miejskie usuwają rocznie z powietrza blisko 6 tysięcy ton przemysłowego brudu, a wartość ich usług ocenia się na 10 milionów dolarów). Posadzony wzdłuż ulicy rząd świerków pochłania 70% zanieczyszczeń które się od niej niosą. Co się dzieje, kiedy likwidujemy przydrożne aleje i wycinamy drzewa z miast oraz coraz bardziej ruchliwych wsi. To samo, co stanie się w naszych domach, gdy przestaniemy je odkurzać i zamiatać. Co się stanie, gdy piękne, zdrowe korony zamienimy w szpetne słupy nazywając to pielęgnacją?… To tak jakbyśmy próbowali zamieść podwórko samym tylko trzonkiem od miotły.

Im więcej lasów i drzew będziemy wycinać, tym trudniej będzie się nam oddychać i tym częściej będziemy zapadać m.in. na choroby układu oddechowego i krążenia, w tym nowotwory. Właśnie udowodniono że słynny koronawirus covid 19 szybciej się roznosi i jest bardziej zjadliwy w rejonach z bardziej zanieczyszczonym powietrzem, takich jak Śląsk, czy duże, ruchliwe miasta.

To że w czasie upałów wszyscy poszukujemy cienia jest oczywiste, ale dlaczego cień lasu lub zadrzewionego ogrodu jest lepszy od cienia budynku czy parasola z piwem?…

Zbawcze działanie drzew w czasie upału łatwo odczuć, gdy z odsłoniętej drogi wjeżdżamy autem w zacienioną aleję. Dotyczy to tak samo tych, co podróżują w samochodach z klimatyzacją, jak i bez. Chodzi o to, że drzewa i krzewy uwalniają do powietrza parę wodną.

Ile wody pobiera drzewo?
Jedno kilkudziesięcioletnie drzewo (buk, dąb, jesion, lipa), w ciągu sezonu wegetacyjnego pobiera, przechowuje i oddaje do atmosfery kilkaset litrów wody. Woda ta w końcu wróci do nas w postaci deszczu, ale zanim to się stanie nie tylko ochłodzi, ale i nawilży rozgrzane powietrze. Co więcej już sam jej obieg w drzewie wymaga sporych nakładów energii, co wydatnie obniża temperaturę otoczenia! (Woda zasysana jest z gleby korzeniami, transportowana w górę pniem i rozprowadzana dalej przez konary i gałęzie do liści, skąd wyparowuje). To dlatego drzewa, a szczególnie skupiska drzewa, tak dobrze schładzają tzw. miejskie, a u nas coraz częściej też wiejskie wyspy ciepła. Te powstają, bo wielkie powierzchnie betonu, metalu, szkła i asfaltu nagrzewają się w czasie upałów, nie dając wytchnienia nawet w nocy, bo wtedy oddają ciepło, które pobrały od słońca. Nic dziwnego, że różnica temperatur między betonowymi centrami miast i dużych, pozbawionych zieleni wsi, a miejskimi parkami, zielonymi dzielnicami i tradycyjnymi, pełnymi drzew wsiami może przekraczać 10 stopni. To nie wszystko! Na zacienionych drogach i parkingach nieporównywalnie mniejsze jest parowanie paliwa z samochodowych baków , a także wszelkich smarów i olejów, z których ulatniają się silnie trujące gazy aromatyczne.

Drzewa i krzewy działają też w drugą stronę. Absorbując nadwyżki ciepła, powoli oddają je przy nagłych spadkach, chroniąc nas tym samym przed dużymi skokami temperatur. Robią za wiatrołapy i świetnie osłaniają przed mrozem, podnosząc zimową temperaturę nawet o kilka stopni. Efekt jest taki, że rachunki za ogrzewanie i klimatyzację w domach otoczonych drzewami są dużo niższe.

Usuwanie drzew prowadzi do suszy. Drzewa i krzewy działają jak żywe zbiorniki retencyjne, dlatego ich masowe usuwanie, jak ma to ostatnio miejsce w Polsce, zawsze prowadzi do trwałej suszy, a w najgorszym przypadku do pustynnienia. Otóż drzewa i krzewy pochłaniają nadmiar wody w okresach deszczowych i uwalniają ją w czasie suszy (wyparowana przez nie woda powraca w postaci opadów i obieg się zamyka). Woda wypełnia drzewa nie tylko od środka… (Nie wierzycie?! – To dlaczego nie palicie surowym drzewem?) Woda zatrzymuje się też w ich koronach – gałęziach, na korze i na liściach, wreszcie wsiąka w ziemię pod drzewami, a ta przeplatana korzeniami jest dużo bardziej chłonna. Dodatkowo, opadające liście chronią ziemię przed szybkim parowaniem i wysychaniem, a zimą przed mrozem. Oczywiście rozkładające się liście nawożą glebę i jednocześnie same tworzą jej kolejne warstwy. Z kolei wiążące ją korzenie zabezpieczają ziemię (i nas) przed erozją i osuwiskami.

Zadrzewienia nie zawsze w pełni zabezpieczą nas przed zalaniem, ale na pewno złagodzą skutki nawałnic. Nie przez przypadek, gdy złapał nas deszcz, biegliśmy kiedyś pod drzewo. Pod drzewem siadaliśmy też żeby odpocząć, może coś zjeść, albo schować się przed upałem. Dzisiaj byłoby to trudne, bo wycięliśmy już niemal wszystkie przydrożne i śródpolne drzewa. Tymczasem czeka nas coraz więcej susz i coraz więcej gwałtownych ulew – i musimy się do tego przygotować.

Bez drzew nie damy rady.

Drzewa wypełniają powietrze szumem swoich liści i najpiękniejszymi zapachami. Dzielą się swoimi kwiatami, rodzą dla nas smaczne nasiona, orzechy i owoce. Im więcej dojrzałych drzew rośnie w okolicy lub najlepiej obok siebie – w gajach, zagajnikach, ogrodach, parkach i lasach – tym więcej usług zapewniają i tym większe korzyści płyną z mikroklimatu jaki razem tworzą.

Dzisiaj, w czasie kryzysu klimatycznego oraz wobec konieczności redukcji emisji dwutlenku węgla, drzewa są nam potrzebne bardziej niż kiedykolwiek przedtem! Naukowcy mówią, że drzewa – i tylko drzewa! – mogą uratować naszą planetę przed całkowitą katastrofą. Pamiętajmy przy tym, że to czego potrzebujemy – jak najszybciej i jak najwięcej – to duże, dojrzałe drzewa, a nie ich kikuty lub rachityczne sadzonki.

Pomyślmy przez chwile, ile to ważnych rzeczy stało się pod drzewami – pierwszych win, papierosów, pocałunków?… Ile dzieci się pod nimi poczęło?… Wierszy, piosenek, pomysłów, postanowień?… Ilu wieszczy i bohaterów narodowych przysiadywało w ich cieniu, a strwożonych znalazło wytchnienie. Drzewa inspirują i zachwycają. Przypominają o zmieniających się porach roku, zapewniają komfort i prywatność. Łagodne olbrzymy, które osłaniają nasze gleby i uprawy. Wierni opiekunowie podwórek, którzy chronią nasze domy i tajemnice.

Zawsze były ważną częścią naszego duchowego krajobrazu, częścią naszej narodowej tożsamości.

Mimo to, od 16 kwietnia 2004, gdy zaczęła obowiązywać nowa ustawa o ochronie przyrody, wycinaliśmy pół miliona drzew rocznie! Cyfra ta co najmniej się potroiła, odkąd 1 stycznia 2017 roku weszło w życie tzw. Lex Szyszko, być może najbardziej antyspołeczny akt prawny w naszej historii.

Masakra drzew, prawdopodobnie naszego największego dobra publicznego, stała się znakiem rozpoznawczym ostatnich kilkunastu lat. Jesteśmy ewenementem w skali Europy oraz tej części współczesnej cywilizacji, z którą chcielibyśmy się utożsamiać.

Tak, jakbyśmy żyli na innej planecie, oddychali innym powietrzem (w tym przypadku rzeczywiście tak jest, bo oficjalnie mamy najgorsze powietrze na kontynencie) i zupełnie nie dotyczyły nas problemy współczesnej, globalnej wioski – kryzys klimatyczny, rosnące stężenie trujących pyłów i gazów, erozja i jałowienie gleb, susze, powodzie, narastające zagrożenie epidemiologiczne, zanik życia na Ziemi…

Pozbawiamy się tlenu i piękna, niszczymy krajobraz, naszą z nim więź i pamięć.
Jedna po drugiej, podcinamy gałęzie, na których siedzimy.